IMG65

\

(l u.

IH>0U>1'V NA 1*0WSTAWANIU MATEK1I . WV110II MATK1UAŁU DO WYROBU (.KOM

29

ROZDZIAŁ DRUGI

Ma początku lalos utrzymywał, że początkiem wszechrzeczy jest woda; Heraklit z Efezu i ,wanY P«e* ^{Greków z} P°^{wodu llie}i^{as,lości sw}>'^dl pism ciemnym, axoT«vó«-skoteinos, za taki żywioł uważał ogień; a Demokn t . w ślad za nim Epikur - atomy, które nasi nazywają insecabilia (czyli ciała nic dające się rozciąć), niektórzy zaś — indmdua, czyli niepodzielne. Nauka zaś pita-gorejczyków dorzuciła do żywiołów wody i ognia jeszcze żywioł powietrza i ziemi. Zatem Demokryt, chociaż niewłaściwie rzecz nazwał i wymienił tylko ciała niepodzielne, mówił, jak się zdaje, w gruncie rzeczy to samo, gdyż pojedyncze atomy będąc oddzielone od siebie nie ulegają zepsuciu ani zniszczeniu i nie mogą być podzielone na części, lecz zachowują w sobie na wieki nieprzemijającą stałość. Wobec tego więc, że wszystkie rzeczy wydają się powstawać i rodzić z połączenia żywiołów a i je sama przyroda podzieliła te rzeczy na nieskończoną ilość gatunków, uznałem za konieczne przedstawić przede wszystkim icli odmienność i różnice w użyciu oraz właściwości, jakie w budownictwie wykazują. W ten sposób ci, którzy myślą o budowie, zaznajomią się z tą sprawą, nie popełnią błędów i postarają się o odpowiedni materiał.

ROZDZIAŁ TRZECI

Najpierw więc powiem, z jakiej ziemi powinno się wyrabiać cegły. Nie należy ich wytwarzać i ani z gliny piaszczystej, ani zawierającej kamyki czy żwir, gdyż cegły wykonane z tych gatunków gliny są przede wszystkim ciężkie, następnie zaś zmoczone przez deszcz pękają w ścianie i rozsypują się, a domieszane do nich plewy nie wiążą się z gliną ze względu na jej szorstkość. Cegły trzeba więc wyrabiać z białawej gliny kredowej albo z czerwonej, albo ze spoistej gliny piaszczystej, te bowiem gatunki ze względu na swą lekkość są trwale, nie obciążają budowli i łatwo się ugniatają. Wyrabiać zaś trzeba cegły na wiosnę albo w jesieni, aby równomiernie wysychały. Te bowiem, 2 które się wyrabia w czasie przesilenia letniego, psują się, gdyż słońce przepalając silniej ich powierzchnię sprawia, że robią ważenie suchych, gdy tymczasem wewnątrz są wilgotne; później, kiedy warstwy wewnętrzne wysychając zaczną się kurczyć, pęka to, co przedtem już wyschło, i tak cegły pełne szczelin stają się nietrwale. Najprzydatniejsze jednak będą przygotowane na dwa lata wcześniej, przed upływem tego czasu nie mogą bowiem wyschnąć dostatecznie. Jeśli przy budowie użyje się cegieł świeżych i jeszcze nie wyschniętych, a nałożony na nie tynk wyschnie i umocni się, cegły osiadając nie mogą się utrzymać na równej z nim wysokości; kurcząc się zmieniają położenie, nie łączą się z nim i odstają od niego. Oddzielony od muru tynk ze względu na swą cienką warstwę nie może sam się utrzymać, lecz pęka, a ściany osiadając nierówno — niszczeją. Dlatego mieszkańcy Utyki używają do budowy ścian jedynie cegieł suchych i wykonanych przed pięciu laty i po urzędowym stwierdzeniu tego faktu. Wyrabia się zaś trzy rodzaje cegieł: jeden, 3 zwany po grecku lidyjskim, jest w użyciu u nas; są to cegły na półtorej stopy długie, a na stopę szerokie. Pozostałych dwóch używają w budownictwie Grecy. Jeden z nich nazywa się 7tevTaScopov pentadoron, drugi T£TpdSo>pov— łetradoron. Wyrazem 8ó>pov — doron oznaczają Grecy dłoń, gdyż 3woov — doron znaczy po grecku dar, a dary podaje się zawsze na dłoni. Dlatego cegła o wymiarach pięciu dłoni w każdym kierunku nazywa się pentadoron, a o wymiarach czterech dłoni tetradoron, publiczne budowle buduje się z cegieł pięciodłoniowych 7tevTa8<ip<o<;—pentadoros, prywatne z czte-rodłoniowych Te-rpaScipoię — tetradoros. Obok tych cegieł wyrabia się i półcegły. Do budowy używa 4 się ich w ten sposób, że po jednej stronie kładzie się szereg całych cegieł, a po drugiej półcegły. Skoro