IMG!05

58    Zbigniew Majchrowski    [12]

kich powikłań, w których literatura jawi się na przemian (a często równocześnie) jako domena jednostkowej wolności i źródło powszechnych imperatywów, bywa wtajemniczeniem i bywa wmówieniem, gdzie pieśń--pobudka współistnieje (choć nie współbrzmi) z konfesyjnym dziennikiem. Mylił się na szczęście Andrzej Kijowski, ubolewając w Szóstej dekadzie, że „ta literatura, jedna z bardziej histerycznych na świecie, nie wydała dotąd ani jednego cahier intime. Ani jednego!!!" ¹⁸ Wydała! •(jak zagłuszyć trzy wykrzykniki krytyka?) Tym szczęśliwym precedensem stało się opublikowanie Dzienników Nałkowskiej.

„Poszukuje się zawsze ryzyka poza literaturą — pisze dalej Kijowski — jej potwierdzenia z zewnątrz — sankcją czynu, sankcją krwi. •Gdyby poszukać w niej samej. Pisać tak, aby słowo było zaangażowaniem śmiertelnym, samobójczym, jak dla Norwida, aby akt twórczości był spektaklem ścinającym krew w żyłach.” ¹⁹ Uchylenie „potwierdzenia z zewnątrz”, a więc ryzyko pisarza dla literatury, a nie dla śmierci — ryzyko samopoznania, a nie kaskaderstwa. Zaciemnione przez metaforę oczekiwanie krytyka zbiega się z rozstrzygnięciem ,,neobiografizmu”: „biografia wraz z dziełem tworzy jedność już* nie funkcjonalną, lecz su bstancjalną, stanowi wspólnie manifestację »2y--cia«”²⁰. Domyślamy się, że byłaby to lektura osoby. W tym pojęciu ginie wreszcie rozdzielność zawarta w formule „życie i twórczość”, ginie przede wszystkim znak koniunkcji, to straszne „i”, które tak drażniło Janusza Sławińskiego.

Wypadnie zatem poddać ostremu oglądowi te orientacje z zasięgu •metodologicznych możliwości, które w skrajnych zwłaszcza interpretacjach doprowadzają do niemal całkowitego upodrzędnienila pisarza. Mam tu na myśli metody lektury, które uzależniają pisarza bądź od terroru treści podświadomych i górującego indywidualnego kompleksu (w zgodzie z ortodoksyjną psychoanalizą), bądź od terroru grupy społecznej i górującego układu socjalnego (jak w wypadku radykalnego socjoge-netyzmu), bądź wreszcie od terroru konwencji literackiej i górującego ponadosobowego procesu historycznoliterackiego (nazwijmy go tak: mały strukturalizm), dalej zaś te interpretacje, które poprzestają na sprowadzeniu całości dzieła do gry pisarza z literaturą („demonstrowanie języka zamiast obnażania duszy” wedle pozytywnej zresztą formuły -Głowińskiego) lub gry nadawcy z odbiorcą („pokazywanie języka czytelnikowi” — przechwytując znane powiedzenie Irzykowskiego), interpretacje pozornie tylko uniezależniające pisarza — w ograniczonej za-

i8 a. Kijowski, Zaproszenie do wiwisekcji [w:] Szósta dekada, Warszawa 1972, s. 112.

*• A. Kijowski, Toreador, loc. cit., s. 108.

*• M. Żmigrodzka, Osobowość i życie pisarza w monografii historycznoliterackiej [w zbiorze:] Problemy metodologiczne..., op. cit., s. 94.