IMG 11

74 Gry społeczne, pola i metafory

Nie można tutaj dokonać pełnej analizy struktury społecznej i symboliki tej fazy oraz jej kontekstualizacji w rozwijającym się procesie relacji partstwo/Kośdół i relacji wewnątrzkośdelnych. Jednakże Beck-ec wykluczał jakikolwiek kompromis, natomiast Fóliot chciał za wszelką cenę uniknąć konfrontacji kościelnego krzyża z królewskim mieczem. Pragnął uniknąć skandalu związanego z krzyżem, ale przede wszystkim obawiał się wzbudzenia królewskiego gniewu, który w przeszłości doprowadzał już do okaleczenia biskupów przez niektórych przodków Henryka. Obecnie trudno nie zwrócić uwagi na falliczne konotacje krzyża i miecza. Być może na podświadomym poziomie Becket chciał uniknąć tego, co nadal jest powszechne w Afryce, gdzie kapłani ziemi - Kościoła społeczności Afryki Zachodniej - są zbiorowo i symbolicznie znani jako „żona” najwyższego wodza plemiennego, który reprezentuje naczelną władzę polityczno-prawną. Zarówno Becket, jak i Henryk chcieli być tutaj „mężami"; ciężki drewniany krzyż Becketa miał stanąć do konfrontacji z mieczem i berłem Henryka, machlsmo święte miało rzucić wyzwanie królewskiemu. Ale, jak pisze Knowles, gdy biskupi odsunęli się od Becketa, uznawszy go za straconego i przeczuwając najgorsze, zostawili go w sali jedynie z dwoma klerykami i dwoma jego późniejszymi biografami, Herbertem i Fitzstephenem...

tragikomiczny akcent [...] wprowadziło wejście Rogera z Yorku [arcybiskupa, który rywalizował z arcybiskupem Canterbuiy o prymat nad angielskim episkopatem]. Przyjechał on na radę spóźniony, częściowo po to by zwrócić na siebie uwagę, niczym królowa w teatrze, częściowo po to -jak sugeruje kronikarz - by mieć przekonujące alibi, w razie gdyby oskarżono go o przyczynienie się do upadku arcybiskupa [mówiono, że York potajemnie intryguje z królem]. Wszedł teraz, poprzedzony przez bezprawnie niesiony krzyż [bezprawnie, gdyż poza granicami swojej diecezji jedynie biskup Canterbury korzystał z prawa do tego, by niesiono przed nim krucyfiks), a zatem na zamku znajdowały się już dwa krzyże, niczym dwie wrogie lance w stanie spoczynku (ąuasi „pila minantia pilis", jak pisze Fltzstephen, cytując Farsalia Lukana). (Nigdy historia nie powtórzyła się szybciej jako farsa, chociaż Tbmasz sam niósł krzyż, podczas gdy Roger, uzurpując sobie przywilej biskupa Canterbury, polecił nieść krzyż przed sobą]. Następnie biskupów wezwano na naradę z królem, który wycofał się na piętro [zamku] po wiadomości o przybyciu Tbmasza (s. 79).

To wycofanie się króla było zagadkowe - a nie wydaje mi się, bym zauważył, że zwrócono na to uwagę w jakimkolwiek opisie rady w Nonh-ompton - ponieważ stanowi ono odwrócenie sytuacji, jaka zaszła między Tomaszem i Henrykiem w Clarendon. Ikm osobą dominującą i pewną swego był Henryk, a Tomasz wahał się i wycofywał. Tli być może zaczęło się od doniesienia przez szpiegów Henrykowi wczesnym rankiem, że Tomasz odprawił mszę ku czci męczennika, ponieważ z na-«ych tekstów źródłowych wynika, te „niektórzy ludzie króla i klerycy" pośpieszyli, by powtórzyć władcy, że Tomasz porównywał Henryka I Jego baronów do prześladowców pierwszego męczennika. William Fitzstephen nazywa tę interpretację „złośliwą", ale miała ona w sobie dużo słuszności. W moim odczuciu Henryk jasno zdawał sobie sprawę i zamiarów Tbmasza i wiedział też, te w tych czasach i przy takim społeczeństwie nie obroni się przed strategią męczeństwa. Wcześniej, podczas prywatnej rozmowy, również w Northampcon, Tbmasz powiedział Henrykowi, że .jest gotów umrzeć za swojego Pana" i król przekonał się teraz, że mówił poważnie. Henryk mógł zastraszyć episkopat, nawet jeśli - jak twierdzi Knowłes-jego członkowie byli prawdopodob-nie najbardziej kompetentnymi biskupami średniowiecznej Anglii. Z lat przyjaźni znał jednak determinację Tomasza i umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Gdy usłyszał, że Tbmasz nadchodzi z krzyżem i Najświętszym Sakramentem, mógł wpaść w absolutny popłoch. Winston pisze, że „Henryk nie zamierzał przyjąć roli w udramatyzo-wanej konfrontacji regnum i sacerdotiunT i że „bat się swojej wybucho-wości" (Winston 1967: 185), ale podświadomie prawdopodobnie wiedział, że paradygmat źródłowy via cruds męczennika jest archety-picznie pod kontrolą Tomasza i królowi pozostaje jedynie użyć przeciwko biskupowi siły za cenę dania mu korony męczennika, czyli tego, czego właśnie chciał i co wzmocniłoby pozycję Kościoła w kraju i za granicą. Jestem przekonany, że Henryk wpadł wtedy w panikę. Wkrótce jednak opanował się na tyle, by narzudć swoją wolę biskupom, których wezwał do siebie na górę. Powiedzieli mu. że Tbmasz ich zganił i zabronił im od tej pory poddawać go sądowi w kwestii jakiegokolwiek zarzutu o charakterze świeckim. Henryk z wściekłością odparł, że jest to jawne pogwałcenie XI artykułu konstytucji UarendoAskich, zobowiązującego biskupów do uczestniczenia we wszystkich procesach toczących się przed sądem królewskim, z wyjątkiem przypadków w których doszło do rozlewu krwi. Wciąż niechętny zejściu na dół, gdzie w sali czekał na niego krzyż, Henryk posłał tam kilku baronów z pytaniem, czy Tbmasz zamierza przedstawić rachunki z czasów pełnienia urzędu kanclerza, tak jak nakazano mu w miniony piątek, i czy postarał się o gwarancje dla swoich długów. Co ważniejsze, Henryk dowiedział się też, że Tbmasz złożył do papieża odwołanie od wydanego wyroku, który nakazano ogłosić biskupom - w myśl królewskiego planu odcięcia ich od oficjalnej głowy kościoła. Było to otwarte odrzucenie klarendońskich reguł, więc król wystał do Tbmasza na dół delegację, aby zapytać, czy podtrzymuje swoją apelację.

Tbmasz odpowiedział obszernie - co do pieniędzy wydanych na stanowisku kanclerza, został z nich oficjalnie rozliczony; co do gwarantów, jego