IMG82

^ • BiJtnu. w których przyjęto ten sposób podejścia, przyniosły zróżnicowane rezultaty Bj (^raegJid tych badan zob.: Allison. 1998). Mało kto byłby skłonny twierdzić, że dyskryminacja osób stygmatyzowanych i uprzedzenia wobec nich nie mają negatyw-^0<£° wpływu na ich życie. Na przykład Flacke i jego współpracownicy (1995) podają, że Afroamerykanie mają więcej problemów ze zdrowiem fizycznym niż Amerykanie pochodzenia europejskiego, w tym mniejszą oczekiwaną długość życia, większy wskaźnik chorób serca i większą śmiertelność niemowląt Jednakże materiał dowodowy w postaci gorszych wskaźników zdrowia psychicznego u osób stygmatyzowanych niż u niestygmatyzowanych jest mniej spójny (Rosenberg, Simmons, 1972; Simpson, Yinger, 1985). Crocker i Major (1989), na przykład, dokonali przeglądu ponad dwudziestu lat badań nad piętnem i poczuciem własnej wartości, dochodząc do wniosku, że członkowie grup stygmatyzowanych często mają poczucie własnej wartości takie samo lub wyższe niż członkowie grup niestygmatyzowanych. Do podobnych wniosków doszli inni badacze (np. Feingold, 1992; Porter, Washington, 1979).

Z drugiej strony jednak członkowie niektórych stygmatyzowanych grup (na przykład osoby z nadwagą) mają zwykle niższe poczucie własnej wartości niż osoby niestyg- * matyzowane (Miller, Downey, 1999). Ponadto w grupach stygmatyzowanych występuje || nurm zmienność, polegająca na tym, że niektórzy ich członkowie mają niskie poczucie własnej wartości, podczas gdy inni nie mają takiego poczucia (np. Major i in.,

1999). Te wyniki pokazują wyraźnie, że nie ma wzajemnie jednoznacznego związku ± między wystawieniem na działanie stresorów środowiskowych a rezultatami adaptacji. *| Niektórym grupom stygmatyzowanym powodzi się dobrze, podczas gdy innym - nie, a w jednej stygmatyzowanej grupie niektóre jednostki mają się lepiej niż inne. Nie należy zakładać, że jeśli dana osoba ma jakąś stygmatyzującą cechę, to koniecznie będzie wskutek tego doświadczać cierpień emocjonalnych lub obniżenia dobrostanu.

Piętno z perspektywy radzenia sobie

Jak możemy wyjaśnić paradoksalny rezultat, że ludzie narażeni na częstsze i bardziej intensywne wymogi środowiskowe nie zawsze doświadczają obniżenia dobrostanu? Psychologiczne spojrzenie na stres dostarcza użytecznego układu odniesienia. Zgodnie z psychologicznym punktem widzenia, dwa główne czynniki pośredniczące, od których zależy, jak jednostki reagują na potencjalnie stresujące zdarzenia życiowe, to oceny poznawcze i radzenie sobie (Bandura, 1977,1982; Lazarus, Folkman, 1984). Dwa typy ocen poznawczych odgrywają zasadniczą rolę we wpływowej teorii radzenia sobie poedstawionej przez Lazarusa i Folkmm (1984). W przypadku „oceny pierwotnej" jednostka ocenia, czy danym wydarzeniem jest jakoś zainteresowana osobiście - na przykład czy istnieje możliwość, ze poniesie szkodę, osiągnie korzyść lub dozna straty. V przypadku „oceny wtórnej” jednostka ocenia istniejące możliwości radzenia sobie i alternatywne rozwiązania, aby ustalić, co (jeśli w ogóle cokolwiek) można zrobić, aby paerwyaęzyc szkodę lub zapobiec jej, albo zęby zwiększyć szanse uzyskania korzyści. Zimnie szacuje się jako stresujące, gdy oceny pierwotne zagrożenia przewyższają oceny wtórne możliwości radzenia sobie (Folkman i in., 1986). Podobnie Bandura

Radzma lotta i mmi _    _i upntttwnttm

229

(1982) przyjmuję, że „przekonania o skuteczności własnej” I przekonania dotyczące tego, czy jednostka potrafi osiągnąć panowanie lub kontrolą nad środowiskiem - są podstawowymi czynnikami decydującymi o tym, jak jednostki będą reagować w potencjalnie stresujących sytuacjach.

Drugim kluczowym czynnikiem pośredniczącym między stresującymi relacjami osoba-środowisko, a wynikami adaptacji jest radzenie sobie. W modelu Lazarusa i Folkmana (1984) „radzenie sobie” (coping) definiuje się jako: „ciągle zmieniające się poznawcze i behawioralne usiłowania (danej osoby), aby uporać się ze specyficznymi zewnętrznymi i/lub wewnętrznymi wymogami, które są oceniane jako wystawiające na próbę lub przekraczające możliwości danej osoby” (s. 141). Radzenie sobie występuje wtedy, gdy jakieś zdarzenie lub sytuacja są oceniane jako stresujące (lub potencjalnie stresujące). Usiłowania określane jako radzenie sobie są ukierunkowane na proces i specyficzne dla kontekstu; odróżnia się je zarówno od bardziej stałych dyspozycji, które mogą służyć jako środki umożliwiające radzenie sobie (na przykład poczucie własnej wartości, umiejscowienie kontroli), jak i od rezultatów tych usiłowań (czy są one skuteczne, czy nie). Tak więc ludzie mogą angażować się w różne usiłowania typu radzenie sobie, przy czym tylko niektóre z nich (lub żadne) mogą być skuteczne.

Krótko mówiąc, psychologiczna perspektywa stresu i radzenia sobie implikuje, że piętno (np. otyłość) lub zdarzenie związane z piętnem (np. odrzucenie społeczne spowodowane uprzedzeniem) będą oceniane jako stresujące tylko wtedy, gdy styg-matyzowany stan lub związane z piętnem zdarzenie będzie stanowiło istotne dla danej osoby zagrożenie, przekraczające możliwości radzenia sobie danej jednostki Ponadto perspektywa ta implikuje, że stygmatyzowane jednostki, które oceniają swoje piętno lub jakieś związane z piętnem zdarzenie jako stresujące, niekoniecznie będą musiały cierpieć wskutek obniżonego dobrostanu, jeśli skutecznie dają sobie radę z wewnętrznymi lub zewnętrznymi wymogami, jakie stwarza oceniane zagrożenie.

Oceny zagrożenia związanego z piętnem

Jedno z zagadnień, które wynikają z przyjęcia tej perspektywy, dotyczy tego, w jakim stopniu ludzie stygmatyzowani oceniają swoje piętno jako źródło stresu. Jak wspomniano wyżej, w większości analiz na temat piętna przyjmuje się, że stygmatyzowane jednostki zdają sobie sprawę z tego, iż ich piętno może prowadzić do uprzedzenia i dyskryminacji. Zakłada się w nich także, że jednostki takie są świadome deprecjacji społecznej, negatywnych stereotypów i wieloznaczności atrybucyjnej, które towarzyszą ich piętnu (np. Crocker, Major, Steele, 1998; Goffman, 1963; Jones i in., 1984). Wright (1960) twierdził, że osoby stygmatyzowane interpretują wszystkie swoje interakcje, patrząc na nie z perspektywy swojego piętna. Kilku badaczy sugerowało także, że osoby chronicznie stygmatyzowane są czujne na oznaki uprzedzenia i dyskryminacji u innych (np. Allport, 1954/1979; Goffman, 1963). Na przykład w swym omówieniu „cech” będących skutkiem krzywdzącego traktowania (wiktymizacji), Allport napisał, że: „zarowno czujność, jak i nadwrażliwość mogą należeć do form obrony ego występujących w grupie mniejszościowej” (1954/1979, s. 144). Niektóre Anwj sugerują, że ludzie tymczasowo stygmatyzowani interpretują swoje interakcje społeczne z perspek-