IMGR28

JLmdwik Jtrzr

Handlarze M* hanne W ielce sofcie *

Ja się handlar Skoro dotych Ani «■ „Iskra¹ Ani v „Ksiai Ani w „Crytt Ani * „PIW-

Nic xpy$zło n

JA jest zapc

Biegają po gi Co nu|ą już •

1 psa

1 mieszkanie

I komplet rui I tylko im je* Przodka.

przodek

To żaden ant To wyw»

] szczerba.

Bez berba jes Bo nawet nie Co kazać se »

Może się zda

Trafi w «ł H

Podsaepnic fc

JĘZe co inscycu

Ja w związki

Mam prapa*

Zebj to ł^odr

Nadajmy w |

Herby <*» 1

a ge£

AaaHtff

V. FIGURY C. PTAK)

2 Of*£X

3 ORCEK WYSKAKUJĄCY

⁴ p°łuorłek

^/M<oszanlccl

/Taczała/

U SROK) NOGA

/Korwin. Stopowron/

8 ŁABĘD2

Łabęc

U ORtA SKRZYDŁO

12 SO>A SKRZYOtO

/Pielgrzym/

Kopacz

16 ORtA OGON

/NMOUa/

Rama

0    wyraźnych cechach alegorycznych. Charakterystyczne, że jako zawołanie herb ten pojawił się na Pomorzu oraz w Wielkopolsce'”, zaś jego wyobrażenie jest znane dopiero z dzieła Paprockiego. Czyżbyśmy zatem mieli do czynienia z dość późno powstałym herbem?

Znacznie szerzej jest reprezentowany świat zwierzęcy. Występuje leopard (kwart), lew, niedźwiedź, bawół, żubr, tur, dzik, jeleń, wilk. lis, kot i pies morski, koń, osioł, ciołek, baran

1    kozioł. Nie wszystkie jednak są wyobrażone w pełnej postaci. Tak więc wykorzystano jedynie głowy psa morskiego, żubra, bawołu, dzika, osła i kozia, poroża tura i jelenia, oraz kły, najprawdopodobniej dzika (wobec tego byłyby to szable). Pewnej komplikacji ulega sprawa lisa. Jak wiadomo w XVI- XVIII w. jest to zwierzę, którego nic godzi się wiązać ze szlachcicem (stąd nie używa on czapy wykonanej z futra lisiego, choć okrywa się lisiurą). Tymczasem właśnie lisy pojawiły się w herbie Gryzima. ślad modyfikowania pojęć o tym zwierzęciu znajdujemy w KJejnolacb Długoszowych, który pisze: Gńzima alias Lupus, que pro irnigni defert tres vuIpes'^T*. Stąd też w rękopisie aisebalskim Klejnot#* mamy wyobrażone trzy lity,¹'⁴ ale w rękopisie Kamy na już tylko trzy wilki¹”. Tak też już wyobrażano ten herb i później. Tymczasem lis jest figurą heraldyczną nader charakterystyczną dla heraldyki hiszpańskiej¹*, ale nie jest obcy heraldyce francuskiej czy angielskiej, a co więcej znamy polskie zawołanie, używane także jako nazwa herbu — Lis‘ⁿ. Stąd też skłonni jesteśmy przyjmować, że Gryzima pierwotnie posługiwała się wyobrażeniem lisa, który dopiero pod wpływem alegorycznych tendencji zachodzących w heraldyce także polskiej, przemienił się w wilka.

Spośród herbów posługujących się zwierzętami jako przedmiotami heraldycznymi o obce pochodzenie można podejrzewać Lewarta, Zadorę (lwa głowa), Wezemborga (bawół), Fran-gebarga (wilk) oraz Merawy (psa morskiego głowa), ale być może i Przosnę (lew). Nie ulega wątpliwości, żc lew w Samsonie ma również obcą, biblijną, proweniencję. Mniej prawdopodobne zdaje się być przypuszczenie, że w wymienionych wyżej przypadkach mamy do czynienia z modyfikacjami pod wpływem zachodniego obyczaju heraldycznego, chociażby tylko z tego powodu, że wyobrażenia napieczętnc z tymi herbami pojawiły się dopiero w XVI w. Zjawisko to natomiast wystąpiło w pozostałych tego rodzaju herbach, jak np. Wieruszowa (kozioł szachowany). Inna zaś sprawa, że żaden z przedmiotów tu omówionych nie może być potraktowany jako polska specjalność, mając mniej lub bardziej dokładne odpowiedniki w heraldyce zachodniej.

Znacznie ubożej przedstawiają się przedmioty heraldyczne, które czerpią motywy ze świata ptaków. Jest to orzeł, sokół, żuraw, ślepowron, sęp, sroka, łabędź, kokot i gęś oraz bliżej nie określony puk, potraktowany jako uogólnienie cech tego gatunku zoologicznego. Jedynie ślepowron może być potraktowany jako wyobrażenie specyficznie polskie, zaś najbardziej charakterystyczny dla motywów wspólnych jest orzeł. Jednakże, zapewne z uwagi na to, żc jest on równocześnie godłem dynastii Piastowskiej a później państwa, przybiera charakterystyczne kształty w heraldyce rycerskiej. Tak więc pojawia się jako saszor (orzeł bez głowy — Orla), orłek (Amadej), orłek wyskakujący (Sulima), połuorłek (Mieszaniec), orła głowa (Buicwoj), orła noga (Niesobia) i orla skrzydło (Działosza). Jest rzeczą charakterystyczną, że cztery herby posiadające tego rodzaju przedmioty heraldyczne (na siedem) mają poła dwudzielne w słup (Mieszaniec), lub w pas (Niesobia, Bużcwoj i Sulima). Już ten fakt daje wiele do myślenia. Niemniej Bużcwoj jest niewątpliwie herbem śląskim¹*, gdzie stosunek do orfa dynastycznego był diametralnie różny niż w Koronie, ale też należy brać pod uwagę możliwość pożyczki, zaś Mieszaniec pojawia się dopiero w arsen alskiro rękopisie Klejnotów Długosza, a nazwa znana jest

Zob. PieWowńslt Pecęei nJó? s^taciij pilskiej, 5. 6j.

KJtfaety OhigpMowc, 1. I). Por. kś tamie, 1 87: Geynim* ełtfr h/pju.

' Potakwiłu’    i,    115.

. Rtrootj Dlagauwą «. im.

■ DTJatieooit, Durtmb op. oe, *. 72.

Zoo. &SNQ lii 1 >67. Tamie amawieoe nazwiska szlacheckie, wywodzące aę od nidkitom ar. Zob. Hcymyńś lieróf palikń, *. io)or» Mikucki: Ry>rr..-ai_«_ 116. Być może dłuego a Gd tego głowa orfa jest gemie ukntocow-wuui -i

35