intuicje moralne3 jpeg jpeg

■

wartości

A T

IM A ¥

się przecież w przestrzeni umysłowej ukształtowanej już przez afekt, który wystąpił wcześniej. Jeśli zatem pomysł nie podoba się nam - słoń oddala się od niego. A wtedy jeździec stara się ze wszystkich sił znaleźć sposób na odrzucenie lub obalenie idei. Jest mistrzem w wymyślaniu wyjaśnień po fakcie.

I podobnie dokonujemy ocen moralnych - natychmiast czujemy, że coś jest dobre lub złe. Jedynie 13 procent uczestników eksperymentu Pana Profesora stwierdziło, że Jennifer nie zrobiła nic złego, zjadając ludzkie szczątki.

- To, co zrobiła Jennifer, wzbudziło w badanych wstręt. Potępili jej zachowanie. Analiza odpowiedzi pokazała, że uczestnicy dokonywali ocen moralnych bardzo szybko. Dopiero potem przedsta-

Fundamenty prawego umysłu

Według Jonathana Haidta moralność opiera się na kilku fundamentach.

Troska. Sprawia, że jesteśmy wrażliwi na oznaki cierpienia i potrzebę pomocy. Fundament ten wyewoluował jako odpowiedź na wyzwanie adaptacyjne polegające na zapewnieniu opieki potomstwu.

Sprawiedliwość. Sprawia, że pragniemy unikać oszustów i karać ich. a dobrych ludzi - nagradzać. Ukształtował się w reakcji na adaptacyjne wyzwanie czerpania korzyści ze współpracy.

Lojalność. Sprawia, że rozpoznajemy lojalnych członków zespołu. Wyewoluował w odpowiedzi na adaptacyjne wyzwanie budowania koalicji.

Autorytet. Uwrażliwia nas na oznaki pozycji społecznej. Ukształtował się w odpowiedzi na adaptacyjne wyzwanie budowania relacji przynoszących nam korzyści w obrębie hierarchii społecznej.

Świętość. Skłania nas do wartościowania różnych obiektów. Wyewoluował w odpowiedzi na wyzwanie polegające na unikaniu zagrożenia, np. patogenów czy pasożytów.

Wolność. Sprawia, że zauważamy próby zdominowania innych i reagujemy na nie niechęcią. Fundament ten został wprowadzony do koncepcji niedawno; obecnie prof. Haidt i jego współpracownicy prowadzą badania dotyczące kolejnych.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o fundamentach moralności, możesz wypełnić jeden z kwestionariuszy opracowanych przez zespół prof. Haidta, dostępnych na stronie YourMorals.Org.

Oprać, na podst.: J. Haidt, Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka?. Smak Stówa, 2014

wjafiipyąrlnimh często przy tym zapuszczali się f':: i _1.:: - ę - używali argumentu, z którego szyrk: ”,..: . się, uświadomiwszy sobie, że jest błędny. Innymi słowy', rozumowanie moralne służyło posmkiw~aniu argumentów', które uzasadniały sf: — _ł; aną wcześniej ocenę.

Inna historyjka dotyczy flagi: „Pewna kobieta sprząta E- szafie i znajduje starą flagę amerykańską. Flaga nie jest już jej potrzebna, więc tnie ja na kawałki. których używa jako ście-reczki do mycia łazienki”.

-    Mam; : _ i: czynienia z niekrzywdzącym naruszenie— nzb n. Nikt nie doznaje krzywdy, historia mc ze em - spow odować utratę szacunku wobec kobiety^-, wywołać odrazę. Uczestnicy moich badań szy nk ’ ~ tepiali zachowanie bohaterów podobny;:: hisz. ryjek. Jednak - ku mojemu zdziwieniu

-    część: nich twierdziła, że ktoś ucierpiał. Szukali ofiar- - je; zbecność usprawiedliwiłaby emocje, które p cczuii w obec bohatera. Ktoś na przykład wyjaśniał, że sąsiad mógł zobaczyć, jak kobieta niszczy flagę ‘i poczuć się urażony. A pewne dziecko uzasadniło swoją ocenę przypuszczeniem, że strzępki flagi mogły zapchać toaletę i spow^rodow'ać awarię. Naw et gdy osoby prowadzące wywiady wytaczały kontrargumenty⁷, np. uspokajały, że nikt nie był świadkiem zdarzenia, uczestnicy szukali kolejnych „ofiar". Nie chcieli przyznać, że czyn nie był zły. dochodzili do wniosku: „Wiem, że to złe, choć nie potrafię podać powodu”. Wpadali w⁷ tzw. osłupienie moralne - nie potrafili wyjaśnić tego, co intuicyjnie czuli.

To pokazuje, w* jaki sposób działa „moduł interpretujący". Jeździec stara się usprawiedliwić ocenę dokonaną przez słonia. Badani rozumowali nie w poszukiwaniu prawdy, lecz w celu uzasadnienia swoich reakcji emocjonalnych.

Skąd jednak wiemy, że coś jest dobre lub złe? Skąd się biorą nasze intuicje?

- Intuicje moralne są jak receptory smaku znajdujące się na języku, a moralność - jak kuchnia. Język wiele mówi o naszym pochodzeniu. Mamy osobne receptory dla smaku słodkiego, kw⁷aśnego, gorzkiego - pozwalały one naszymi przodkom znajdować dojrzałe ow^roce. Mamy też receptor)⁷ smaku słonego i „urnami”, typowego dla pokarmów bogatych w⁷ białko - bo nasi przodkowie byli mięsożercami. Wszyscy mamy te same kubki smakowe, a jednak lubimy różne potrawy. Kuchnie są wynalazkami kulturowymi - każda kultura tworzy własny, unikatowy wzorzec smaków⁷.

Podobnie nasze matryce moralne różnią się - jak kuchnie preferowane w⁷ różnych kulturach - jednak muszą zaspokoić nasze moralizujące umysły, wyposażone w⁷ kilka fundamentów⁷ moralnych. Takimi receptorami „smaków⁷ moralizujących”,

LISTOPAD 2014