IMG 57

248 • Mitra (ok. 1400 p.n.e.) byl pierwotnie grobowcem któregoś z królów Orchomenos. Według tradycji miał być w nim pochowany poeta grecki Hezjod (VIII/VII w. p.n.e.). Patrz także Klimena, Titios.

Mitra, Mithraa, ¹ irańsko-babilońskie bóstwo słońca. Do Grecji kult M. przeszedł w okresie hellenistycznym, aby w II i III w. osiągnąć swoje apogeum, rozciągając się zarazem na obszar prowincji cesarstwa rzymskiego. W okresie tym M. stal się głównym bóstwem świata rzymsko--greckiego. Zwano go też —> Sol lnvictus, czyli Słońce Niezwyciężone. Podczas misteriów kultowych ku czci M. głoszono nieśmiertelność duszy i zmartwychwstanie ciała. Wierzono też, że każdy człowiek za życia stoi pomiędzy wrogimi sobie potęgami światła i ciemności, po jego śmierci zaś o duszę walczą dobre i złe moce. W myśl wierzeń kultowych wstęp do najwyższych regionów nieba mieli jedynie wyznawcy wtajemniczeni w misteria. Wkulcie tym stosowany byt rodzaj chrztu oczyszczającego wyznawców z grzechów. Wyznawcy urządzali też uczty upamiętniające różnorodne fakty i zdarzenia z życia M. ²M. (mitra, mftrś) nazywano długą wstążkę ze skóry, materiału bądź też metalu, służącą jako pasek lub przepaska na głowę, przy czym w Rzymie przepaskę tę nosiły jedynie kobiety. Również lina, opasująca kadłub statku, a także bandaż lekarski, nosiły nazwę m. Z czasem m. zaczęto nazwać w Persji okrycie głowy panującego. Do dziś symboliczne nakrycie głowy księcia nosi nazwę m. książęcej, jest to termin stosowany obecnie w heraldyce.

Mnemosyne, córka —» Uranosa i —» Gai. Uosobienie pamięci. W ciągu dziewięciu nocy —> Zeus spłodził z nią dziewięć —> muz (—»Klio, —> Kalliope, —> Erato, —» Euter-pe, —»Melpomenę, —> Polihymnię, —> Terpsychorę, —» Talię, —» Uranię). W starożytności przedstawiano ją jako kobietę, która zasłania sobie prawą dłonią jedno ucho. Patrz także Pieria, tytani.

mojry, trzy córki -»Zeusa i —> Temidy: —> Kloto ('przędzą-ca ), —¥ Lachesis ('przeznaczająca') I —> Atropos ('nieodwracalna'). Boginie losu i przeznaczenia (rz. —» parki). Ich wyrokom poddawał się nawet sam władca Olimpu. Pierwotnie stanowiły jedno bóstwo. Mieszkały w pobliżu Olimpu, czuwały nad życiem każdego śmiertelnika. Przedstawiano je jako trzy poważne kobiety. Nosiły białe szaty, miały wieńce na głowach. Kloto zazwyczaj trzymała w ręku wrzeciono, Lachesis jakąś miarkę (lub wagę), a Atropos nożyce przecinające nić ludzkiego żywota (choć rów-

nież przedstawiano ją ze zwojem papirusu lub zegarem słonecznym). • Starożytnych wizerunków m. zachowało się mało. Z dzieł nowożytnych znane są Trzy Parki Michała Anioła (1510, Palazzo Pitti, Rorencja), ale i innych artystów, m.in. RR Rubensa, Goi. Dwie okolicznościowe filiżanki ze spodkami, z wizerunkiem m. (1805-1815) ze zbiorów Potockich, znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie. W1882 r. kantatę op. 89 do tekstu J.W. Goethego Śpiew Parek skomponował J. Brahms. Patrz także Admet, Alkestis, Fatum, kery, Meleager, Temida.

moly, ziele mające czarny bulwiasty korzeń oraz kwiat o śnieżnobiałych płatkach. Otrzymał je —»Odyseusz od —> Hermesa jako odtrutkę na czarodziejski napój -» Kir-ke, który zamienił towarzyszy Odyseusza w wieprze.

Momos, Momus, bóg drwin i ironii. Hezjod utrzymywał, że był on synem —»Nyks. Najpierw przebywał na Olimpie jako doradca bogów, ale ponieważ ciągle ich krytykował (odważył się nawet drwić z samego —> Zeusa), został strącony na ziemię. Przedstawiano go jako starca trzymającego w jednej ręce maskę, w drugiej zaś berło błazna. • Dramat satyrowy Momos napisał Sofokles.

Mopsos, ¹ syn Kreteóczyka Rakiosa i wieszczki —> Manto. Wnuk -»Tejrezjasza. Uczestnik wyprawy —> Argonautów. Wróżbita. Zmierzył się z -> Kalchasem na zawodach wróżbitów i wygrał. Zgodnie z przepowiednią głoszącą, że spotkanie wieszczka Kalchasa z wróżbitą spowoduje śmierć tego ostatniego, M. spowodował zejście Kalchasa do Podziemia. Była także inna wersja tego mitu, według niej M. stoczył z Amfilochosem pojedynek o panowanie w Maiłoś (Cylicja), który zakończył się śmiercią obu zawodników. ² Inny M. był -» Lapitą i założył miasto Mopsyon na zboczu góry Ossy. Patrz także Pigmeje.