Markiewicz 3

Martwz Mamewtcz,,, jedyna i nieporównywalna? ”...

matu wytworzonego tak na zachodzie, jak i na wschodzie Europy. Problem ten przedstawił Piotr Wandycz w swojej pracy opublikowanej po angielsku w 1992 roku (przekład polski w 1995 roku), której tytuł mówi sam za siebie Cena wolności. W tych krajach najdłużej stosowano się do myśli politycznej powstałej w prawie wszystkich krajach europejskich w XV stuleciu, głównym zamierzeniem była pochwała wolności stanowych i wyższości soboru nad władzą papieża¹. Tezy zawarte w tej książce pokazują na specyfikę rozwoju historycznego Europy Środkowej i wspólne tendencje występujące na tym obszarze. Tendencja ta doczekała się dalszej realizacji w ogłoszonej wTOOO roku Historii Europy Środkowo-Wschodniej pod red. Jerzego Kłoczowskiego. Międzynarodowe grono badaczy starało się pokazać podobieństwa w rozwoju krajów tego regionu, między innymi podkreślano, że w czasach nowożytnych wspólną cechą było ograniczenie pozycji politycznej miast i Kościoła Katolickiego oraz dominację szlachty. Pokazano wspólne dla krajów tego regionu współistnienie w jednych organizmach państwowych wielu narodowości i dwujęzyczność czy wielojęzyczność typowa dla przedstawicieli elit politycznych i intelektualnych².

Podczas konferencji naukowej poświęconej historii szwedzkiego sejmu Antony Upton stwierdził, że „there was no qualitative difference between royal absolutism and limited, mixed monarchy. They were part of the broad spectrum of choices from which European ruling elite’s chose whatever constitutional combination best suited their par-ticular needs. And the role and function allotted to representative institutions was just part of the combination”³. Stwierdzenie to wydaje mi się bardzo trafne. Tak jak dzisiaj ustrój państw europejskich różni się jeden od drugiego, ale każdy z nich jest układanką złożoną ze wspólnych dla wszystkich instytucji. Tak samo było w Europie „starego ładu”, systemy polityczne poszczególnych krajów różniły się od siebie, ale zbudowane były z instytucji, które występowały we wszystkich krajach cywilizacji łacińskiej. Dokonywane modernizacje, określane niekiedy jako absolutyzm, także respektowały wspólne dla Europy zasady ustrojowe. Można chyba użyć porównania, że w Europie nowożytnej istniał ograniczony zbiór instytucji i pojęć prawnych, z których każdy kraj budował swój własny system polityczny.

Dyskusja nad „normalnością” czy anomalią ustroju Rzeczpospolitej Obojga Narodów przebiega w polskiej historiografii pomiędzy określeniami przytoczonymi w tytule od normalnego państwa europejskiego do jedynej i nieporównywalnej. Czy można jeszcze dodać coś nowego czy tylko nąleży opowiedzieć się za jednym, czy drugim stanowiskiem? Propozycja zawarta w tym wystąpieniu zawiera przekonanie, że Rzeczpospolita Obojga narodów była państwem pogranicza. Zawierała w sobie tradycje trzech

1

P. Wandycz, The Price of Freedom. A history of East Central Europ from Middle Ages to the Present, London 1992, przekład polski: Cena wolności. Historia Europy Środkowowschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 1995.

2

¹ Historia Europy Środkowo- Wschodniej, pod red. J. Kłoczowskiego, t 1-2, Lublin 2000.

3

A. Upton, The Swedisch Riksdag and the EngUsh Parliament in the Seventeennth Century - Some Comparisons, [w:] The Swedish Riksdag in Inerational Perspective, Stockholm 1989, s. 133.