Markiewicz 5

Mariusz Markiewicz,,, jedyna / nieporównywalna? ",,. 21

materialnej, ale także na braku ducha oporu wśród szlachty, co wynikało z tradycji j braku innych doświadczeń. Andrzej S. Kamiński w opublikowanej ostatnio pracy wielokrotnie podkreśla różnicę pomiędzy Koroną, a oligarchicznie rządzoną Ukrainą i Wielkim Księstwem Litewskim. Twierdzi jednak, że „najpoważniejszym dowodem siły i żywotności obywatelskiego wzorca życia publicznego wywalczonego przez ruch egzekucyjny w Małopolsce i Wielkopolsce, ...była jego adaptacją na terenach białoruskich i ukraińskich, gdzie dzięki sile tradycji i realnej potędze dominowała władza książąt i wielkich panów. Próby złamania ich faktycznej dominacji przybiorą formę wielkiego powstania kozackiego 1648 roku na Ukrainie i niezwykle krwawej wojny domowej na Litwie pod koniec XVII wieku”¹¹.

Prusy Królewskie wnosiły do Rzeczpospolitej tradycje państwa zakonnego, a ściślej mówiąc instytucje i zasady postępowania typowe dla najbardziej rozwiniętych obszarów Europy zachodniej. Stany pruskie w piętnastym wieku składały się początkowo z dwóch izb, jedna składała się z przedstawicieli szlachty, druga gromadziła delegatów miast. Janusz Małłek pokazuje jak na początku wieku szesnastego instytucja ta upodabnia się do polskiego sejmu, powstają dwie izby: wyższa przypominająca senat i niższa podobna do izby poselskiej¹². Do końca istnienia Rzeczpospolitej sejmik pruski zachował swoją unikalną strukturę świadczącą o specyfice tej prowincji. Polegała ona także na utrzymaniu pozycji politycznej wielkich miast pruskich, których patrycjat poprzez sejmik decydował o najważniejszych sprawach Rzeczpospolitej. Doprowadziło to do identyfikacji tej grupy społecznej z narodem politycznym Rzeczpospolitej, co przejawiało się między innymi w odwoływaniu się do tradycji sarmackiej¹³. Nadmienić należy także o Warmii, która była władztwem terytorialnym biskupstwa warmińskiego, zasada taka była typowa dla Europy Zachodniej, a nie Środkowej.

Współcześni zdawali sobie z tego doskonale sprawę, o czym niech świadczy wypowiedź Andrzeja M. Fredry, który pisał: „Wiedz, że Polska składa się z prowincji jakby z poszczególnych królestw. Rozciąga się ona na takie odległości, że gdybyś zechciał przeciągnąć sznur od krańców Litwy leżących w pobliżu moskiewskiego pogranicza, do podnóża Karpat, potrzebowałbyś całego miesiąca na pokonanie tej odległości. A z drugiej strony - policz, ile musiałbyś przejść od ujścia Dniepru do Morza Czarnego po brzegi Bałtyku. Pytam zatem: Czy kiedy przedstawiciele tylu ludów, które różnią się odmiennymi losami i rodzajem dobytku; i których nie łączą ani wspólne rodziny, ani więzy powinowactwa; czy, pytam, kiedy ich przedstawiciele zejdą się na sejmie, może ich ożywić jeden wspólny zamysł? Czy mogą mieć na względzie jedne i te same korzyści i niekorzyści? Wszak zdarza się, że gdy jedna część Rzeczypospolitej narażona jest na śmiertelne niebezpieczeństwo, inna zaledwie o tym wie, i patrzy na jej klęski, jakby

¹¹S. Kamiński, Historia Rzeczpospolitej wielu narodów, Lublin 2000, s. 108.

¹³ Por. J. Małłek, Ze studiów nad dwuizbowym systemem reprezentacji w Prusach Zakonnych. Prusach Królewskich i Prusach Książęcych od XV do XV wieku, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. XLIV, 1992, z. 1-2, s. 237-242.

^1J K. Friedrich, The Other Prussia. Royal Prussia, Polarni and Liberty, 1569-1772, New York 2000.