230

230 Epoka osmańska

ich wodzów, i to nie tylko na zachód od Eufratu, ale także na terenach leżących między Eufratem a Tygrysem. Bezpośredni osmański nadzór ograniczał się głównie do Bagdadu, który był ośrodkiem pozwalającym na zorganizowanie obrony granicy z Iranem, oraz do głównych miast leżących na szlaku prowadzącym ze Stambułu do Bagdadu, szczególnie Mosulu nad górnym Tygrysem. Na północnym wschodzie kilka kurdyjskich rodów obdarzono przywilejem sprawowania funkcji lokalnych namiestników albo poborców podatkowych, z zadaniem chronienia granicy z Iranem. Osmańskiego namiestnika prowincjonalnego w Szahrizorze mianowano celem sprawowania kontroli nad nimi. Na południu Al-Basra stanowiła ważną bazę morską, dopóki Zatoka była zagrożona przez Portugalczyków albo przez Holendrów. Później tamtejsza flota osmańska z wolna się rozpadała. W systemie obrony osmańskiej istniały jednak słabe punkty: były nimi szyickie święte miasta, An-Nadżaf i Karbala, które zachowywały ścisłe związki z szyickimi ośrodkami w Iranie. Z tych miejscowości szyizm promieniował na sąsiadujące obszary.

Egipt, podobnie jak Syria, odgrywał ważną rolę z przyczyn strategicznych, finansowych i religijnych. Był jednym z bastionów osmańskiej kontroli nad wschodnimi obszarami Morza Śródziemnego, krajem dającym znaczne dochody podatkowe, pradawnym ośrodkiem nauki muzułmańskiej i miejscem, z którego organizowano pielgrzymki. Egipt trudniej jednak było utrzymać niż Syrię z powodu odległości od Stambułu i długości szlaku lądowego prowadzącego przez Syrię. Poza tym dysponował on środkami pozwalającymi na utrzymywanie niezależnego ośrodka władzy: bogatymi prowincjami produkującymi wielkie nadwyżki na użytek rządu i wielkim miastem z tradycjami stolicy. Od początku władze osmańskie niechętnie dzieliły się władzą ze swym namiestnikiem w Kairze. Bardzo często namiestników wymieniano, a ich władzę ograniczano różnymi restrykcjami. Kiedy Osmanowie zdobyli Egipt, stworzyli tam kilka korpusów wojskowych, które w XVII wieku powiązały się ze społeczeństwem egipskim: żołnierze wżenili się w egipskie rodziny i zajmowali się handlem lub rzemiosłem. Egipcjanie uzyskali prawo członkostwa w tych korpusach. Wprawdzie ich dowódców przysyłano ze Stambułu, to jednak pozostali oficerowie wywodzili się spośród lokalnych Osmanów, mających powiązania z miejscową ludnością.

Podobny typ solidarności powstał wśród niektórych grup mameluków. Kiedy Osmanowie zajęli Kair, włączyli część dawnej elity wojskowej państwa mameluckiego do swojego systemu władzy. Nie jest jasne, czy ci mamelucy zdołali utrzymać swoje rody dzięki sprowadzaniu nowych rekrutów z Kaukazu, czy też - być może - to oficerowie tworzyli nowe rody, wykorzystując podobny system rekrutacji i szkolenia. Niezależnie od pochodzenia w XVII wieku pojawiły się wojskowe grupy mameluków z Kaukazu i innych regionów; były one na tyle silne, że udało im się zdobyć najwyższe stanowiska w rządzie oraz skupić