Obrazek8 (3)

246 R.K. Merton

należących do grupy; opinie (określonej, dużej części) innych ludzi przypisujące członkostwo poszczą gólnym jednostkom? Absolutna wielkość grupy rozumiana bywa niekiedy niejako liczba osób, lecz jako. liczba pozycji w grupowej organizacji. Przy takim rozumieniu często stwierdzany związek pomiędzyr wzrostem wielkości a wzrostem złożoności struktury społecznej staje się, oczywiście, tautologią,$H

Jakkolwiek mierzona - cecha absolutnej wielkości grupy lub jej części składowych musi być jednak | wyraźnie odróżniana od cechy w i e 1 k o ś c i względnej.

S.Względna wielkość grupy albo jej części składowych. Cecha ta bywi często pomjjana, nawet wtedy, kiedy w socjologicznej analizie grupy lub organizacji społecznej uwzględnia się ją implicite. Odnosi się ona do liczby osób w grupie (czy w określonej jej warstwie) w stosu n k u do liczby osób w innych grupach w tej samej sferze instytucjonalnej (bądź też, w szczegjfc nych wypadkach, w stosunku do grup w innych dziedzinach instytucjonalnych). Znaczy to, że grupy lub organizacje o tej samej wielkości względnej będą inaczej funkcjonowały w zależności od ich wielb; ści absolutnej i, odpowiednio, grupy o tej samej wielkości absolutnej będą funkcjonowały odmiennie.; w zależności od ich wielkości w stosunku do innych grup w środowisku społecznym (odnosi się to zarówno do grup, stowarzyszeń, jak i społeczności). Dla przykładu: socjologiczna sytuacja społeczno?■ ści o tym samym względnym składzie rasowym - niech to będzie 10% Murzynów, a reszta biali będzie zupełnie różna w zależności od tego, czy absolutna wielkość społeczności będzie wynosiła sto czy sto tysięcy. Odpowiednio, struktura społeczna społeczności liczącej sobie tysiąc mieszkańców^-dzie w istotny sposób odmienna w zależności od tego, czy otaczają ją inne społeczności o podobnej wielkości absolutnej, czy też społeczności znacznie większe albo mnięjsze.

Wszystko to oznacza, że status społeczny i funkcje grup oraz organizacji o określonej wielkości absolutnej będą inne w społeczeństwie, w którym istnieją podobne grupy i organizacje o znacznie większej lub znacznie mniejszej wielkości absolutnej, inne zaś w społeczeństwie, w którym istnieją porównywalne grupy oraz organizacje tej samej wielkości Na przykład względna wielkość dwu tak samo licznych uniwersytetów w Stanach ^jednoczonych i w Anglii będzie zupełnie różna. Ta ogólna koncepcja znajduje oczywiście wyraz w takich zwrotach, jak: Jiigfish in a smali pond becomag a distinctly smali fish in a big pond" (duża ryba w małym stawie staje się małą rybką w wielkim stawie). Jak to jednak często bywa z wyrażeniami idiomatycznymi, które chwytąją pewne aspekty ludzkiego losu i rzeczywistości Społecznej, ich konsekwencje nie są potem systematycznie badane. Co wię-cej, w przytoczonym wyżej powiedzeniu w znamienny sposób pomjja się okoliczność, że ten sam staw może być względnie duży lub mały - w zależności od tego, gdzie się znąjdije. Wydaje się w każdym razie, że pojęcia absolutnej i względnej wielkości bezpośrednio się wiążą z teorią grup odniesieniami D.Otwarty lub zamknięty charakter grupy. Właściwość tę omawialiśmy już w tyra rozdziale dosyć szczegółowo; przypomn jmy więc, że odnosi się ona do kryteriów członkostwa w gru*

Pojęcia absolutnej i względnej wielkości grupy zaczerpnięte zostały z poniższego fragmentu Socjologii (diun. M. Lukasiewicz, Warszawa 1975, s. 126,126) Simmla, przy czym nadano im nieco inne znaczenie: „Zależność jóż-nic strukturalnych od różnic czysto ilościowych uwydatni się jeszcze bardziej, gdy zajmiemy się rolą, jaką odgrywają w grupie jednostki wybitne i wpływowe. Nie tylko bowiem określona liczba takich jednostek ma inne znaczenie w wielkiej grupie niż w malej, co jest oczywiste, ale wraz ze zmianą liczebności grupy zmieniać się będzie efektywne znaczenie tych jednostek nawet przy niezmienionej proporcji [podkr. R.K.M.J. Jeżeli w mieście, liczącym 10 tys. średnio zamożnych mieszkańców żyje nułlo-ner, jego wpływ na życie i charakter miasta jest całkiem odmienny od znaczenia pięćdziesięciu milionerów, Lbdpo-wiednió każdego z nich, w mieście liczącym 500 tys. mieszkańców, mimo iż stosunek liczby milionerów do liczby Ich współobywateli, pozornie będący jedynym wyznacznikiem tego znaczenia, pozostąje niezmieniony. (...) Jak widać, absolutna (podkr. - R.K.M.J wielkość grupy 1 absolutna liczba jej najbardziej wpływowych jednostek oddziałuje na stosunki wewnątrz grupy niejednakowo, mimo iż stosunek liczbowy między nimi pozostaje identyczny".-[ąj(j ' ple, które mogą czynić ją względnie otwartą i dostępną albo względnie zamkniętą i niedostępną. Wla-tciwość ta oznacza stopień ekskluzywności grupy. We wszystkich dziedzinach instytucjonalnych pewna grupy starają się utrzymać stosunkowo ograniczoną liczbę członków. Cecha ta jest przypuszczalnie miązana z innymi właściwościami grupy, jej względnym znaczeniem, stopniem .kompletności", samodzielności, dopuszczalnej dewiaęji i tak dalej; Zważywszy na nasze wcześniejsze rozważania na ten [temat, to, co powiedzieliśmy tutąj, powinno w tej chwili wystarczyć.

i 10.„Kompletnośćⁿ. Stosunek członków faktycznych do potencjalnych glonków grupy. Jak również wskazywaliśmy już przedtem dosyć szczegółowo, wyodrębniona piez Simmla, lecz zapoznawana potem często przez socjologów cecha kompletności dotyczy stosun-ku faktycznych członków grupy lub organizacji dojęj członków potencjalnych, to znaczy takich, którzy Inelniąją obowiązujące kryteria członkostwa. Należy jeszcze raz podkreślić, że właściwość ta jest rozłazicie powiązana z innymi cechami grupy. Na względną pozycję grupy w społeczności może np. wpły-brać - choć niekoniecznie w sposób liniowy - stopień jej kompletności (jako cechy odmiennej od abso* ftiłnąj lub względnej wielkości grupy). Na przykład American Nurses Association (ANA), liczące w 1956 c [178 tys. członków, zdecydowanie przewyższa liczebnie American Medical Association (AMA), do które-UD należy około 140 tys. osób. Spośród wszystkich stowarzyszeń zawodowych organizacja zrzeszająca parzy (AMA) posiada jednak w swoich szeregach nąjwyższą proporcję osób spełniających warunki ralonkostwa (około 65% wszystkich dyplomowanych lekarzy); pomimo większej liczebności w znaczeniu absolutnym, stowarzyszenie pielęgniarek obejmuję odsetek znacznie niższy, około 41% pracujących zawodowo pielęgniarek w „zorganizowanym pielęgniarstwie”. (Oba te związki są jednakże znaczne bliższe kompletności niż większość istniejących stowarzyszeń zawodowych). Pozostawiając na boku pe właściwości grupy różnicujące wpływy i znaczenie danego stowarzyszenia, bez żadnych wątpliwości można uznać, że posiadąjąc w swoich szeregach większy odsetek osób kwalifikujących się do falonkostwa, AMA może sobie rościć prawa do wyższej pozycji i dysponować większą siłą społeczną nniżeli ANA posiadąjące większą liczbę członków. Pbwiązania pomiędzy wielkością absolutną, stopniem kompletności i znaczeniem społecznym nie zostały jednak jeszcze do końca wypracowane. Popadając, iż cecha kompletności nie musi pozostawać w zależności liniowęj do takich zjawisk społecznych jak prestiż czy znaczenie społeczne, chcemy zwrócić uwagę na typ organizacji, która w celu Ciągnięcia i utrzymania swego elitarnego statusu dopuszcza jedynie ściśle ustaloną liczbę członków Spośród osób spełniających warunki uczestnictwa.

1 11. Stopień społecznego zróżnicowania. Cecha ta odnosi się do liczby statusów Społecznych i ról, które można wyróżnić w organizacji grupy. Co nąjmniej od czasów Spencera wielo-Eptnie wskazywano, że wzrostowi wielkości grupy towarzyszy zazwycząj jej rosnące zróżnicowanie. lest jednak również faktem empirycznym to, iż organizacje o tej samej wielkości absolutnej znacznie Minią się od siebie pod względem stopnia wewnętrznego zróżnicowania statusów społecznych. I tak, Bosunkowo niewielu statusom organizacje mogą przypisywać wielu naraz członków, bądź też mnożyć Brukturalnie odrębne statusy, z których każdemu przypisana jest mniejsza liczba osób.

I Cecha ta nie odnosi się, rzecz jasna, jedynie do hierarchicznego zróżnicowania statusów społecznych. Zróżnicowanie społeczne jest często, acz niesłusznie, utożsamiane ze społeczną stratyfikacją, pąje się tak po części dlatego, że zróżnicowane statusy są rozmaicie oceniane (a zatem i szeregowa-K) przez członków społeczeństwa. Jak jednak wskazuje pojęcie podziału pracy, na tym samym pozio-hgeneralizacja empiryczna miała, oczywiście, podstawowe znaczenie w teorii struktury spójnąj H. Spencera |ob. Indukcyje socyjologii, cz. 2, [w:j Zasady socyjologii, t 2, tłum. J.K. Potocki, Warszawa 1889, 8. 7-145); ważność tę analizują również EW. Terrien, O.L. Mills w przeprowadzonych niedawno badaniach empirycznych pi Ęffect of Changing Size upon the Interna! Structure qf Organisations, .American Sociological Review” p, nr 20, s. 11-14).