P1010619

zróżnicowaniem długości sy la bieżnej wersów, Widzimy w tym dokładni) odwrotność techniki wentyfikicyjncj Kochanowskiego, który stylisty* ornego wyboru dokonywał pomiędzy systemami weryfikacyjnymi! śWadniowym i askładniowym. podczas gdy poeta średniowieczny poza nielicznymi „odstępstwami" dokonywał wyboru między wersami izo- i heteroayla bieżnymi,

Są podstawy do tego, żeby stwierdzić, iż średniowiecze najchętniej wy korzystywało rozmiar ośmiozgłoskowy do budowy wersu. Pomijając dłuższe utwory stychiczne. gdzie ośmiozgloskowiec jest zawsze wyrazistą dominanty, spotykamy na przykład w Żalach Mafii Boskiej pod kr:viem 14 wersów ośmiozgłoskowych na ogólna liczbę 38 wersów utworu, przy czym początek utworu to dwie czterowcrsowc zwrotki, izoftylttbiczne ósomk i. W utworze De Natbltate Domini nu 92 wersy tylko 5 naruszeń metru ośmiozgłoskowego. W wierszu Zloty (O zachowaniu się przy siole I na ogólni) ilość 114 wersów mamy 67 ośmiozglosk o wców, w rym $9 w sekwencjach od dwu do siedmiu wersów. Można więc przyjąć, że ośmiosylabowy odcinek był czymś w rodzaju gwaruncji autonomii wersu i ważnym czynnikiem rytmizujacym, trzonem swobodnej w gruncie rzeczy organizacji wierszowej. O funkcjach rytmizujących metru ośmiozgłoskowego w tych warunkach weryfikacyjnych świadczy nie tyle jego częstość występowaniu, ile to, że występuje on z reguły w seriach wersów (w Legendzie., od dwu do siedmiu wersów) rozdzielonych wersami krótszymi i dłuższymi. Można stąd wywieść wniosek, że czynnikiem rytmizujacym są w gruncie rzeczy te inne rozmiarowo wersy.

$ Powszechnie wiadomo, że wersyfikacja średniowieczna nic posługiwała się rymem w taki sposób, jaki znamy z późniejszych wcrsyfikacyj, tu znaczy wiersz od samego początku posługiwał się u nas rymem - I wersyfikacja ta nic /.nu tak zwanego wiersza białego - ale rzadko kiedy I w laki sposób, do jakiego przyzwyczaiła nas wersyfikacja renesansowa. I Wyiicpujc więc rym puroksytoniczny, oksytoniczny, dokładny, uso-l rutns, ale rzadko kiedy regularnie, spotyka się również sporo wersów mc I mających pary rymowej. Wydaje się. żc można dla tej rozmaitości! znaleźć wytłumaczenie o charakterze stylistycznym: chod/i o pewną I rozmaitość jako przeciwstawienie porządkowi składniowo-intonacyjne-1 mu wiersza Nie należy sądzić, że rym. który me jest jednolity, dokładny i I regularny, me może pełnić funkcji wspomagającej dclimitację wersową i I

autonomię wersu. Poeta średniowieczny dba nic o dokładność rymowa* _nm. lec/ skuteczność członowania wersowego, a do tuk ich celów jokhidriy i regularny rym nie jest konieczny. Nie zgadzamy się/opinia, jskoby rym średniowieczny był analogiczny do rymu w prozie, co starał _tię udowodnić Furmanik ^2a. Wiedziano doskonale, te zarówno rym. jak i okazjonalny bruk rymu mogą pełnić najzupełniej te same funkcje sygnalizacyjne.

Co się tyczy okazjonalnego braku rymu, wersów bez pary rymowej, to należałoby je truktować nic tyle jako brak rymu. ile jako zero rymu. Analogicznie, jak mówimy, zero końcówki fłeksyjnej. Byłaby to zatem opozycja prywaty w nu, a wers luzem mógłby być traktowany jako rymowany, naturalnie nie w tym sensie, te istotnie jego klauzula współbrzmi z inna klauzula, lecz w tym sensie, te brak pary rymowej wyróżnia tuki wers doskonale i autonomtzuje go.

Oczywiście nasze uwagi o rymowaniu średniowiecznym maja swoje podłoże i wytłumaczenie w prezentowanej tu logice średniowiecznej kompozycji wersyfikacyjncj i jej estetyce. Powtarzamy: granice wersów przypadają z reguły na granicy zdań. a ponieważ składnia mało jest skuteczna w delimitacji wersowej, kompozycja wcreyfikacyjna poszukuje wsparcia w rymie, którego dokładność i regularność najwyraźniej była niewskazana. Poeta renesansowy operuje swobodnie zdaniem, realizując konstanty sylabiczne. średniówkowe i rymowe; poeta średniowieczny poszukuje swobody rymowej i unika izosylabizmu. ponieważ obowiązuje gó rygor składni w wersie. W tych warunkach charakterystyka rymu średniowiecznego przekształcić się musi w opis rymowania, chwytów, jakie pełnht w określonych warunkach prozodyjnych znane postaci rymu i współbrzmień.

Średniowieczna wersyfikacja wypracowała według naszych obserwacji spory wachlarz sposobów rymowego wsparcia klauzuli Są to różne typy rymu zarówno pod względem ich charakterystyki prozodyj-ncj, jak i dokładności, regularności, serii rymowych, braku rymu. Powstaje jednak natychmiast pytanie, jak to się dzieje, że estetyka wiersza jx>Jcgajqca na stosowaniu różnorodnych rymów posługuje się nagminnie rymem gramatycznym? Wyjaśmenie jest proste rym gramatyczny jest w dużym stopniu konsekwencją paralel izm u składniowego.

" S Furmani k, op. cii. s 139-150. Naipełmeikiry obraz rymowania imlniomNiMąi intlUI matni w pracy: I— Pszczółowikn, Rym. Wrocław 1972. * 74 i n

125