P1090786

ścia P*~xyjimo się strukturę osobowości jednostki* to wówczas, w ólaó #*» schematem zaproponowanym przez S. Ossowskiego (1967* a. 73 * dalszo) oraz A.Kłossowską (l9?2, s. 102) możno wyróżnić następ pujące t>P>' potrzeb;

uznawane i odczuwane*

2, uznawane i nieodezuwane,

3w ncuznawane i odczuwane,

4. nicuznawane 1 nieodezuwane.

Z punktu widzenia kultury, uznawane i odczuwane potrzeby kulturalne nożna określić jako realizowanie takiego wzoru kulturowego, który akceptowany jest nie tylko przez jednostkę, ale także 1 przez jej grupę odniesienia. Zgodność uznawanych i odczuwanych potrzeb kulturalnych należałoby potraktować jako jedną z charakterystycznych cech tzir. liderów kulturalnych,

IV wypadku pojawienia się potrzeb uznawanych, lecz nieodczuwa-mch. mamy do czynienia z sytuacją, w której presja standardów grupowych doprowadza do zaspokajania sztucznych potrzeb kulturalnych, to znaczy — potrzeb, uważanych przez jednostkę za takie, które po— wima odczuwać, oby pozyskać, utrzymać lub wzmocnić akceptację Środowiska (grupy odniesienia). Zaspokajanie tego typu potrzeb zwy-fcJd się określać mionem snobizmu kulturalnego. Przykładem może być hrfaj czytanie ''Ulissesa" J, Joyce^ła przez osobę, która czyni to nie dla osobistej satysfakcji, ale w celu dorównania standardom grupy odniesienia. Jak wiadomo, chociażby z teorii uczenia się, potrzeby uznawane mogą z czasem przeradzać się w potrzeby odczuwane, aczkolwiek jeśli chodzi o potrzeby kulturalne, proces ten jest daleko bardziej skomplikowany niż w wypadku potrzeb o charakterze czysto materialnym. Można zatem powiedzieć, iż istnienie potrzeb uznawanych. lecz nieodczuwanych, jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech fazy internalizacji potrzeb kulturalnych. Faza ta jest wprawdzie skorelowana z* wiekiem i w miarę jego upływu potrzeby kulturalne tracą elastyczność i w zasadniczej swej części stabilizują się na poziomie dostarczającym jednostce możliwie dużo nagród, ale pojawia się ona w całym okresie ludzkiego życia. Problem polega więc na róźnico-^Mr<m*^u natężenia stopnia internalizacji potrzeb kulturalnych. Majwyż—

aze natężenie występuje oczywiście w okresie dzieciństwa I młodości, który to okres charakteryzuje się największym natężeniem internalizacji w ogóle.

Nieuznawane. lecz odczuwane potrzeby kulturalne maję wieloraki charakter. Kontynuatorzy szkoły psychoanalitycznej mogliby interpretować je w kategoriach rozbudzonego "id¹, niedostatecznie wytłumionego przez "superego", W owym konflikcie potrzeb upatrywaliby oni źródła wielu frustracji 1 genezy zachowań dewiacyjnych. W niniejszym opracowaniu scharakteryzujemy jednak ów "konflikt¹ potrzeb w nieco odmienny sposób. Z socjologicznego punktu widzenia interesować nas będzie przede wszystkim ten aspekt istnienia potrzeb nie— uznawanych, lecz odczuwanych, który wynika z istotnych zmian jednostkowego systemu wartości, reorientacji na grupy odniesienia o odmiennych standardach wartości itp. Zatem potrzeby nieuznawane, lecz odczuwane, stanowią tutaj rezultat społecznego procesu przemian systemów wartości. Można by określić je mianem potrzeb głęboko stinłer-nalizowanych, ale zarazem nie dostosowanych do aktualnie dominującej skali wartości. Przykładem może być tutaj skryto czytywanie iito-ratury sensacyjno-kryminalnej, traktowanej przez danego czytelnika jako literatura bezwartościowa.

Nieuznawane i nieodczuwane potrzeby kulturalne maja. charakter wymuszony, tzn. ich zaspokojenie jest niezbędnym warunkiem zaspokojenia innych potrzeb. W tyra sensie wszystkie tego typu potrzeby mają charakter instrumentalny. Dobrym, jak się wydaje, przykładem jest tutaj czytelnictwo obowiązkowych lektur szkolnych, jeżeli zadany utwór nie zaspokaja żadnej z wcześniej wymienionych potrzeb.

Zaspokajaniu potrzeb kulturalnych towarzyszą zróżnicowane moty-wacje . Podzielić je z grubsza można na dwa zasadnicze typy:

1,    motywacje ekstrawertywne,

2,    motywacje introwertywne.

1

odnoszących się do przedmiotów wartości aktualnie nie posiadanych, łuh takich, które wymagają stałego odmawiania, a są uznawane² za godne pożądania². (A. Ktoskowska. 1972, S. 103).

2

inaczej do łej problematyki podchodzi A. Ktoakowska w swoich rozważaniach na temat wartości odczuwanych I uznawanych. Autorka wychodzi od analizy postaw, które objaśnia w kategoriach potrzeb zbiorowych 1 Indywidualnych oraz w kategoriach aspiracji. Mianem aspiracji określa ona "kategorię potrzeb świadomościowych,