P1090795

Wśród mieszkańców wsi wyraźnie przeważają postawy charakteryzujące się brakiem motywacji czytelniczych, podczas gdy w populacji miejskiej rozkład nasilenia motywacji Jest bardziej równomierny.

Jak należy sądzić, zjawisko to jest przede wszystkim związane z niższym przeciętnie poziomem wykształcenia mieszkańców wsi. Wiadomo z wielu wcześniejszych badań, iż poziom wykształcenia jest. czynnikiem bezpośrednio związanym z określonym poziomem motywacji czytelniczych. Można założyć, iż w populacji ujednoliconej pod względem wykształcenia, różnice wynikające z faktu zamieszkiwania na wsi lub w mieście zostałyby wyraźnie zmniejszone. Temat ten będzie szerzej rozwinięty w dalszych partiach pracy.

Pewną rolę odgrywa tutaj także to, co wcześniej zostało nazwane czynnikiem deprywacji. Sieć bibliotek jest wprawdzie na wsi rozwinięta stosunkowo dobrze, bowiem formalny dostęp do książek tym szcza* gólnym kanałem jest na wsi niewiele trudniejszy niż w mieście. Dane statystyczne informują o tym, że w 1971 r. na 5530 bibliotek publicznych - 83% przypadało na wieś, na 31765 punktów bibliotecznych -ponad 90% funkcjonowało na wsi. Owe liczne wiejskie placówki upowszechniania książek dysponują 47 procentami krajowego księgozbioru bibliotek publicznych, czytelnicy wiejscy stanowią niespełna 50% ogółu czytelników w bibliotekach, zaś wypożyczenia - 43% ogółu wypożyczeń w bibliotekach publicznych kraju (dane za rok 1971. obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego 1972, tabl. 10/706/, str. 495).

Aby obraz ten jednak był właściwie interpretowany, należy wspomnieć o dwóch faktach ograniczających na wsi dostęp do książki. Jak już wykazano, bibliotek na wsi jest dużo, ale przeważająca ich część dysponuje skromnym księgozbiorem; w 1970 roku biblioteki o księgozbiorze nie przekraczającym 5000 woluminów stanowiły 72% ogółu publicznych bibliotek wiejskich, podczas gdy w miastach analogiczny odsetek wynosił 21% (obliczenia na podstawie'* Rocznika Statystycznego Kultury 1971, tabl. 18(62) i 24(68), str. 87), Mniejszy księgozbiór oczywiście ogranicza wybór.

Drugim, znacznie Jednak istotniejszym czynnikiem ograniczającym jest fakt, iż na wsi sieć bibliotek jest w zasadzie jedynym źródłem

zaopatrywania się w kci^żkl, Biblioteki domowe aa tu o wiele mniej rozpowszechnione niż w mieńcie. Ale toż wieś Jest szczególnie upośledzona pod względem wyposażenia w placówki sprzedające książki. Przeważnie książki muszą być Importowane spoza granic społeczności lokalnej.

Można przypuszczać, że dwa główne czynniki: nierówny poziom wykształcenia i niejednakowe możliwości korzystania z różnych źródeł zaopatrywania w książkę - leżą u podstaw różnic, jakie występują pomiędzy miastem a wsią w zakresie natężenia motywacji czytelniczych, a co za tym Idzie - zasadniczych zróżnicowań w społecznym zasięgu książki.

Z jednej strony wykształcenie rozbudza i wzmacnia potrzeby czytelnicze. będące warunkiem koniecznym istnienia motywacji, z drugiej zaś strony stałe i wielorakie możliwości redukcji motywacji czytelniczych (zaspokajania potrzeb) owe motywacje utrzymują lub nawet wzmacniają. Dłuższy brak możliwości zaspokojenia potrzeb czytelniczych, zwłaszcza wówczas, gdy są one słabo odczuwane i uznawane, prowadzi do ich zaniku. Należy przypuszczać, iż duża część (trudno określić jaka) osób nie odczuwających potrzeb czytelniczych charakteryzuje się zanikiem słabych motywacji czytelniczych, wzbudzonych przez szkołę. Należy przypuszczać, iż mamy tu do czynienia z tzw. wtórnym analfabetyzmem kulturalnym. Hipoteza ta zostanie zweryfikowana w dalszej części niniejszego rozdziału.

Omawiane tutaj zjawiska znajdują także potwierdzenie w badaniach A. Pawełezyńskiej zrealizowanych jeszcze w 1965 roku. Według tych badań liczba osób, które nie mają biblioteczek domowych (tzn. nie mają więcej książek niż dziesięć lub też nie mają książek wcale), stanowiła w populacji miejskiej 52,6%, natomiast w populacji wiejskiej* 67,1% (A. Pawełczyńska, 1969, s. 34).

Analiza siły motywacji czytelniczych w kontekście obiektywnego dostępu do książki, co m.in. postulowała A. Kłoskowska (patrz:

A. Kłoskowska, 1972, S..153), wykazała, że ciągle jeszcze pomiędzy miastem a 'wsią istnieją zasadnicze różnice w owym dostępie. Pakt ten - jak należy przypuszczać - jest jednym z czynników wpływają-

39