P1170523

niej wartości ok. 6.5 km. Następnie dla odpowiednich punktów rozkładu zbudowano okręgi o średnicy równej tym średnim. Wyznaczone w ten sposób okręgi zostały zastąpione wpisanymi w nie sześciokątami. Zabieg ten wynika z uwzględnienia tzw. minimalizacji kosztów jako istotnego czynnika wpływającego na formę struktury osadnictwa (Hoddcr, Ort on 1976, s. 55-57).

W efekcie powstały dwie serie poligonów, określane dalej jako wyznaczniki podziałów I i II rzędu (tyc. 5). Zauważyć należy, że właściwe im wielkości nie są swoimi całkowitymi wielokrotnościami. Pomimo to granice poszczególnych poligonów należących do podziału I rzędu (dla r= 1.85 km) nigdy nie naruszają w istotniejszy sposób granic wyznaczanych przez poligony podziału II rzędu (dla r=3,25 km).

Przedstawiona wyżej propozycja podziału ekumeny pozwala na sformułowanie kolejnych spostrzeżeń, odnoszących się do poszczególnych kategorii zdarzeń tworzących cały rozkład oraz relacji pomiędzy nimi.

Jak się wydaje, podziałom I rzędu można przypisać pewne znaczenie ekonomiczne. Podziały te mogły być związane z kolektywną kontrolą terenów rolniczych (rzeczywiście wykorzystywanych i potencjalnych). Stąd jeśli jego wyznacznikami są - obok osad otwartych - także grodziska, to może to oznaczać, że zamieszkująca je ludność prowadziła uprawę roli na poziomie i w skali odpowiadającej społecznościom zamieszkującym osady otwarte. Trzeba jednak podkreślić, że sprowadzenie całego zjawiska do poziomu czysto materialnego (gospodarczego) byłoby nadmiernym uproszczeniem.

Wydzielone w strukturze osadnictwa podziały II rzędu - o ile posiadają wymiar .ekonomiczny” czy „gospodarczy” - mogą być związane np. z innymi aspektami eksploatacji środowiska (zbierac-two/łowiectwo, ale i np. kontrola zasobów paszy dla hodowanych zwierząt, budulca czy opału). Nie jest to niewątpliwie jedyny kontekst, jaki można w tym przypadku wskazać.

W proponowanym modelu wyznacznikami podziałów II rzędu są wyłącznie osady otwarte, przy czym znaczna część z nich posiada „długą" chronologię, obejmującą epoka rązu - wczesna epoka żelaza. Świadczyć to musi o ewolucyjnym, rozciągniętym w czasie procesie wykształcania się struktur opisywanych tutaj w formie statycznej, skończonej i w istocie - sztucznie odrębnej od obrazu osadnictwa w epka brązu.

Rola grodów w strukturze osadnictwa Wśród stanowisk archeologicznych znanych z Wyspy Wolin występują trzy grodziska (por. ryc. 4). W interpretacji rozkładu zdarzeń WEZ wszystkie trzy stanowiska są elementami I rzędu podziału terenu (poligony dla r = 1,85 km). Jak wspomniano, na tym poziomie organizacji przestrzeni społeczności zamieszkujące grodziska nie wyróżniały się na tle ogółu zajmującego osady otwarte. Co ciekawe, żadne z grodzisk nie stanowi centrum dla drugiego poziomu podziału terenu (poligony dla r = 3.25 km). Jeśli więc grodziska pełniły jakąś rolę szczególną w systemie osadniczym, to nie była ona podkreślana przez „przypisanie im” terenu większego niż każdej stałej osadzie otwartej stanowiącej element podziału I rzędu.

Rola cmentarzy w strukturze osadnictwa W toku wcześniejszych analiz stwierdzono, że zasięg ekumeny we wczesnej epoki żelaza uległ silnej redukcji wobec epoki brązu. Jednocześnie osadnictwo praktycznie nie objęło wówczas nowych terenów. W tym kontekście znaczenia nabierają inne ustalenia. dotyczące rozmieszczenia cmentarzysk (por. ryc. 4). Pomimo zmniejszenia się obszaru zajętego przez osadnictwo wczesnej póki zelaza średnia odległość pomiędzy cmentarzyskami jest dla tego okresu większa niż w przypadku rozkładu zdarzeń epoki brązu (6,69 km wobec 5,14 km).

Należy podkreślić, że wartość średniej dla cmentarzy^, epoki żelaza jest bardzo bliska wielkości modułull rzędu dla rozkładu wczesnej epoki żelaza w jego wariancie nuA

wczesnej epoki zcuiza w jegu »«■**»«* ou¹ (a więc tym, z konstrukcji którego cmentarzyska zostały wyk'' Zbieżność ta wydaje się nieprzypadkowa, zwłaszcza jeśli jZj pełną tozłączność zbiorów będących podstawą tych wyfc^*-nocześnie odnosząc lokalizację cmentarzysk wobec |§Pi I II rzędu można stwierdzić, że znakomita większość z się w strefie ich krawędzi (tyc. 6). Prawdopodobne jest*    j

ize zasiedlenia i systemie kontroli terenu cmentarzyska j markerów podziału czy swoistych .Jcamieni granicznych", yJ ’ korzystanie cmentarzy stwierdzono już wcześniej np. do społeczności neolitycznych. Sugestię taką maże potwio^^ ność par „punktów sklejonych” - blisko obok siebie nych cmentarzysk o tej samej chronologii. Cmentarze fc Irnwanf* nSwnnrwtfmft nrrtrf cacinHiiiare cnnlf*l. i

kowane równocześnie przez sąsiadujące społeczności, byfyk nocześnie wyznacznikiem granic należącego do każdegoz^

rytorium. Akt lokacji takiego „świadectwa własności" Im* efektem autonomicznej decyzji danej społeczności (choć przypadków - zapewne sprowokowanej przez podobne (W sąsiadów). W ten sposób poprzez złożenie prochów prmftj,. tymizował on prawo do ziemi; kolejne pochówki prawo (o a* j nawiały i potwierdzały.

Rola skarbów w strukturze osadnictwa

Ostatnią kategorią zdarzeń, jaką uwzględniono w propen nym obrazie struktur osadnictwa wczenej epoki żelaza natą, [ Wolin, są skarby. Pewną niedogodnością jest tutaj bn* pewnej lokalizacji większości tego typu znalezisk. Okolicatfćai uniemożliwia jednak podjęcia próby określenia ich retajdop stałych elementów tworzących omawianą strukturę.

Na wstępie podkreślić należy zróżnicowany charfałr bów znanych z wyspy Wolin. Większość z nich posiadacśair niepodjętych depozytów tezauryzacyjnych, wobec czego d r datność w rozważaniach nad strukturą osadnictwa jest ogać na. Wyjątowy charakter posiada natomiast seria znakmiifc drąbia. Wszystkie tamtejsze odkrycia - zespoły oraz pojtdtc przedmioty - były ewidentnymi depozytami bagiennymi Fic odkrywania podczas ekploatacji torfu, w odstępach kilku-aj li kunastoletnich, wskazuje zaś, że akt ich depozycji mialctafc cykliczny, a nie jednorazowy. Topienie w wodzie czy przedmiotów wykonanych z brązu w wyniku powtaraimdc łań uznawane jest za przejaw zabiegów magicznych, as «* dokonywania takich czynności - za sakralne (Makiemaft*

1980, s. 75, przyp. 60, s. 77).

Odnosząc lokalizację znalezisk kodrąbsłdch do wyznsatf poligonów należy zauważyć, że związane z nimi odkryta W w strefie znajdującej się u zbiegu trzech poligonów 0 nęA ? ryc. 6). Okoliczność taka wskazywałaby bezpośrednio np** lokalne znaczenie tego miejsca. Wydaje się, że możliwi nawet przypisanie mu funkcji szczególnej w skali całej »)$ ’ co może wskazywać „eksterytorialna” lokalizacja w sroad’¹ stref kontrolowanych przez mniejsze społeczności. W wf* zapewniony byłby tam wolny i równy dostęp dli tf&Sr* Takie wyłączenie z domeny partykularnych wpływó»o?* możli wienie zawłaszczenia tego miejsca musi podkreśl* ' znaczenie dla kultuiy duchowej, dowodzi też poczucia całej populacji zamieszkującej wówczas Wyspę Wolin Model woliński.

Przedstawiony model struktury osadniczej z definKTP

■

delem”, tj. prezentuje pewien obraz uproszczony i (ryc. 6). Trudno przecież dowodzić, że obszary pr*yp^c"¹’^. branym zdarzeniom miały w istocie formę regularnych*”

czy sześciokątóc rżysk wymagała poszczególnych ujęcie jest we wn ni odkryć znany!

Rozpoznaniel przestrzennych b ologicznej warunj strowane pra wid do całości proce; czego itd.

Proponowany tury osadnictwa jl jaką z powodzeń me z klasyczną d tra wyższego rzę* niższego rzędu, a jchtle(Nowosiel! się, że odległość < w przedziale 3-7 portu przewyższa ton 1976, s. 57 -osadnicze mogą v ęji). Zauważa się wskazywać na dzi 1976, s. 54-55; K rozwinąć i uszczej Wato odwołać woju osadnictwa, j; hzując osadnictwo kiego w mikroregi faza pierwsza (iruc teryzuje się dowal kryteriami preferenc stu demograficzny osadnictwa. Faza tm demograficznej i roJ co doptowadziało <■ osadniczych, a taki Ostoja-Zagóiski 199 wyraźnej stabilizacja Zagórski 1993, s. 32 cja osadnictwa w ri pojawiających się w tych (Ostoja-Zagórsł Zbliżmy podzia jąc osadnictwo ludne sce. faza pierwsza m ne. związane z małym ślonej ekumeny. Stal trwale cmentarzyska, kich osiedlach obron stałe zamieszkane pur on okres lateński, chi rolnych. rozbiciem nr rozproszonego trybu ś Osadnictwo na V ponow anego przez łi nikający zeń podział winien być u pros zez nie materiałów nie a inicjalnej i fazy ekspi

122 Przemysław Krajewski - Osadnictwo łużyckie wyspy Wolin...