P3140064

Hugo od św. Wiktora. „Gdy tedy arka oznacza Kościół, wydaje sic, ze dlu. gości arki oznaczają długości Kościoła. Długość będzie postrzegana trwaniu wieków, Chrystus jest pośrodku, jest masztem arki” ^,M. Ciąg H rych czasów u Hugona jest przerywany postaciami 12 patriarchów, którym po stronie nowych czasów odpowiada. 12 apostołów W kaplicy mai-borskie], środkowo położone 4 i 5 przęsło zawierają przedstawienia wymiennie ustawionych 12 proroków i 12 apostołów, ich liczba zapowiada 24 starców apokaliptycznych wokół Chrystusa w dniu Sądu Ostatecznego. Powiązane zapewne z ołtarzem św. Krzyża wielkie Ukrzyżowanie jest masztem arki ***.

U Hugona od św. Wiktora powiązanie czasu i przestrzeni świata powoduje, iż widzi on arkę skierowaną dziobem na wschód, gdzie znajduje się raj. zaś za jej rufą — Sąd Ostateczny. Zgodnie z tą przestrzenną orientacją czas biegnie ze wschodu na zachód: od stworzenia świata do Sądu Ostaterznego ^,a. Przedstawienie czasu historycznego we wnętrzu kościoła rozwija się zawsze w kierunku przeciwnym: od zachodu ku wschodowi, od wejścia do prezbiterium. Następstwo poszczególnych okresów Jest widziane jako postęp spirytualnej wartości dziejów, jako zbliżanie się do osiągnięcia raju. W tym znaczeniu ukierunkowanie arki dziobem na wschód jest więc zgodne z przebiegiem historii od zachodu ku wschodowi, wyobrażonej malarskimi przedstawieniami dolnej kondygnacji

Symetrycznie i linearnie ujęta historia w kaplicy malborskiej, dzięki usytuowaniu przedstawień Sądu Ostatecznego w części zachodniej, u swego kresu zatoczy wielkie koło, wracając do swego źródła: czas wyłonił się z wieczności i do niej po Sądzie Ostatecznym powróci.

Za prezentowa na w dekoracji malarskiej kondygnacji cokołowej historia jest historią świętą, w której realizuje się boski plan dziejów; jest więc historią Kościoła. Ujęcie eklezjologiczne jest wyraźne w wymiennym zestawieniu proroków i apostołów. Oczywiście jest tu odwołanie się do ar-

¹⁵⁰ Cyt. za F. Ohly. Dte KathciU le ais Zeitenraum., Zum Dom von Siena. FriłhmiUelalterliche Studden, fi. 1972, s. 141.

^m Ibidem, s. 141; także J. Eh Jer*, Arca sionljicat ecclesiam. Etn tłwolo-gisches Walt modeli aus der er sten H&ljte des 12. J ahrhunderts, F rilhmitlelalUc-Uche Stadion. 6. 1972, s. 178.

*— Zgodne z interpretacją arki u. Hugona od św. Wiktora jest w Malborku ukazanie krzyża z wyrastającymi pąkami jako Drzewa Życia; .por. F. Ohly, Cer a manila non anaust um. W om Wohnen im Her zen, (w:] Gedenfcschrift f(lr William Foerate, KSłn 1970, s. 462.

^,a F. Obły, Ole Kathedralc ais Zeitenraum..., s. 140 przytacza odpowiedni tragmem z Hugona od św. Wiktora De arca Noe mysticu: in hoc spatlo, mappo tnundl depingttur łta, ut capul arcae ad orientem conoertatur, et Jims ejni ocridenttm conlingat ul mirabtti disposltione ab eodem principia decurrat iitu« locarum cum ordine temporum et idem sil Sinis murull, ątii est fints saecuh...

eh i tektonicznie j symboliki Kościoła wyrażonej przez św Pawia w liście do Efezjan (2, 19 - 22):    .. zbudowani na fundamenoie apostołów i pro

roków, gdzie głównym kamieniem węgielnym jest Chrystus i na nim całe budowanie wzniesione, rośnie w przybytek święty w Panu”. Rozumienie wymiennie ustawionych proroków i apostołów jako fundamentu zostało podkreślone wprowadzeniem rzeźby Chrystusa na ścianie północnej w ten sposób, że znajduje się ona na granicy przedstawień cyklu starote-stamentowego i przedstawień proroków i apostołów. Jest on więc w tym zestawieniu kamieniem węgielnym, zaś budowanie Kościoła przebiega w układzie historycznym od zachodu ku wschodowi.

Uogólnienie historii jako budowania Kościoła zaznaczone zostało w dekoracji umieszczonej ponad arkadami zawierającymi przedstawienia malowanych postaci. W części przedstawiającej czas Starego Testamentu nad arkadami zwieszają się kotary. Nad apostołami i prorokami wprowadzono malowaną dekorację architektoniczną z motywami wunpergowymi i pinaklowymi; w części wschodniej, tej strefie malowanej dekoracji, odpowiadają rzeczywiste podziały architektoniczne w postaci górnego rzędu arkadek strefy cokołowej, dochodzących aż do podokiennego gzymsu.

Motyw kotar czy też opon jest charakterystyczny dla zbudowanego przez Mojżesza przybytku, w którym pomieszczona została arka z tablicami dziesięciu przykazań. Użycie formy dekoracji kotarowej, charakteryzującej zachodnią część jako przybytek, wskazuje na prawdopodobieństwo przedstawienia w dolnej strefie arkad okresu historii sub legi, jako poprzedzającego okres stib gralia. W interpretacjach teologicznych przybytek jest figurą Kościoła Chrystusowego. Przyrównywany do zajazdu, jest pojmowany jako „przystanek w dążeniu do ostatecznego kraju, domu przyszłości, wizji pokoju, które oznaczają Jeruzalem" ***. Obraz Kościoła w historii Jest więc obrazem Kościoła pielgrzymującego i wznoszącego się poprzez etapy pośrednie: przybytek i świątynię Salomonową, do swego celu, jakim jest Kościół w niebie i na ziemi Starotestamentowe figury Kościoła bywają ujednolicone tennmem Syjonu, dla którego charakterystyczne jest oczekiwanie, spełnieniem zaś jest Jerozolima. Syjon jest też obrazem Kościoła wojującego, Jerozolima zaś Kościoła triumfującego ^m. Również i dla samego przybytku, przyrównanie do Kościoła wojującego było aktualne Zakończenie cyklu starotestamentowego postaciami Judy i Janoty Machabeuszów zdaje się potwierdzać aktualność takiego rozumienia. Zmiana systemu dekoracji z kotarowej na architektotniczną,

'» Du randu < Mimatensis. RationaU- d toino rum officiOrum, liter fc capul I, 4, [w ] The Sympolism ot Churches am^Church Ornament* (tłum. ang. J. M. NeaJe. B. Wobb), Leeds 184J, s. 18.

» Ibidem.

iii ibidem; por. tei F. Carlsson, op. ciŁ, *. 21 - 25. 189.

u*