Pedagogika Społeczna 6

Badania potwierdzające powyższa korelacje przeprowadził socjolog David Philips w 1974 na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego i nazwał ją efektem Wertera\4\. nawiązując do książki Johanna von Goethego. Cierpienia młodego Wertera i podobnego efektu masowych samobójstw mającego miejsce tuż po opublikowaniu książki w 1774 (wówczas w niektórych krajach w związku z tym faktem zakazano jej dystrybucji). Philips wyjaśniał efekt Wertera jako skrajny przykład działania jednostki zgodnie z reguła społecznego dowodu słuszności — fakt popełnienia samobójstwa przez np. sławną osobę jest wystarczającym powodem, aby niektórzy ludzie doszli do wniosku, iż odebranie sobie życia jest właściwą decyzją.

Dalsze badania, przeprowadzone na podstawie statystyk popełnionych samobójstw od 1947-1968 wykazały, że nagłośniony publicznie fakt popełnienia samobójstwa wywołał serię następnych 58 podobnych samobójstw naśladowczvchr21 w czasie do 2 miesięcy po podaniu tej wiadomościf21 przy czym wzrost liczby samobójstw był tym większy, im więcej czasu poświęcano w mass mediach na opisywanie i informowanie o popełnionym czynie. Interesujący jest także fakt, że w przypadku nagłaśniania samobójstw, w których ginie więcej niż jedna osoba (np. wskutek morderstwa dokonanego przez samobójcę), wzrasta ilość podobnych wypadków.

Najnowsze badania wykazują, iż korelacja ta dotyczy informacji o samobójstwach podawanych zarówno w prasie jak i telewizji, a grupą najbardziej podatną na naśladowanie nagłośnionego samobójstwa sąnastolatkowie i osoby podobne do samobójcy.

W świetle badań Philipsa problemem etycznym pozostaje, czy środki masowego przekazu powinny w ogóle informować o samobójstwach, gdyż oprócz potencjalnych samobójców na odebranie sobie życia decydują się także osoby które nigdy nie podjęły by takiej decyzji. Analizy statystyczne 121 wykazały, iż nagłaśnianie w środkach masowego przekazu faktu popełnienia samobójstwa prowadzi do stałej nadwyżki samobóistwf21. ponieważ po początkowym gwałtownym wzroście ilości samobójstw nie zauważa się później spadku ilości samobójstw poniżej stałego poziomu dla danej populacji, który powinniśmy zaobserwować, gdyby pod wpływem wrzawy medialnej samobójstwo popełniali tylko potencjalni samobójcy. Końcowym efektem nieumiejętnej działalności informacyjnej mediów w tym zakresie, jest trwały wzrost średniego poziomu popełnianych samobójstw dla danej populacji.

Wyniki powyższych badań spowodowały wydanie w 2003 przez Światowa Organizacje Zdrowia raportu: Zapobieganie samobójstwom: Poradnik dla pracowników mediów 'T51. w którym ostrzega się dziennikarzy przed skutkami informowania o samobójstwach. Światowa Organizacja Zdrowia wykazała w raporcie, iż niewłaściwe informowanie o samobójstwach przyczynia się do śmierci wielu młodych ludzi. W raporcie dowiedziono, na podstawie badań naukowych, że istotnymi czynnikami wpływającymi na powstanie „efektu Wertera” są podawane publicznie w mediach: szczegóły dotyczące okoliczności samobójstwa, fotografie zmarłych, dokładne opisy powodów oraz samego aktu odebrania sobie życia, posługiwanie się stereotypami religijnymi, przypisywanie komuś winy, oraz przede wszystkim ukazywanie samobójstwa w formie atrakcyjnej medialnie sensacji oraz jako metody rozwiązywania problemów. 151

Podejście religijne

W katolicyzmie samobójstwo jest grzechem, przez wieki uznawanym za grzech śmiertelny — skazujący samobójcę na wieczne potępienie. W świetle współczesnej nauki Kościoła samobójcy mogą osiągnąć zbawienie, jeżeli samobójstwo jest wynikiem działania diabła, silnego stresu, poświecenia, depresji lub innego zaburzenia czynności psychicznych. W takiej sytuacji może w ogóle nie dojść do popełnienia grzechu śmiertelnego (grzech śmiertelny to grzech, który dotyczy materii poważnej i który nadto został popełniony z pełną świadomością i całkowitą zgodą). Kościół uznaje, że życie ludzkie nie jest własnością człowieka i nie on, ale Bóg powinien decydować o jego zakończeniu: Jłie powinno się tracić nadziei dotyczącej wiecznego zbawienia osób, które odebrały sobie życie. Bóg, w sobie wiadomy sposób może dać im możliwość zbawiennego żalu. Kościół modli się za ludzi, którzy odebrali sobie życie." (Katechizm Kościoła Katolickiego).

Talmud również zawiera potępienie samobójcy i zakazuje rytualnego pochówku takiej osoby. Muzułmanie uważają że człowiek umiera wtedy, gdy wezwie go do siebie Bóg: tym samym nie wolno przyspieszać tego momentu.

W XVII wieku istniały sekty wokół Kościoła prawosławnego, których członkowie popełniali masowe samobójstwa lub dokonywali ciężkich samookaleczeń (raskolnicy. skopcy). Ich działania były surowo potępiane przez Kościół prawosławny.

Podejście prawne

Historycznie i w różnych kulturach zmieniało się podejście prawne do samobójstwa. W okresie średniowiecza i późniejszym, w licznych europejskich systemach prawnych próba samobójstwa była karana śmiercią, zadawaną często w męczarniach. Wpływ na to miało niewątpliwie uznanie samobójstwa przez chrześcijaństwo za grzech ciężki. W przypadku udanych prób samobójstwą symboliczną „karę” wykonywano niekiedy na zwłokach. Z drugiej strony, w innych kulturach, jak w feudalnej Japonii, samobójstwo było honorowym rodzajem śmierci (seppuku).

We współczesnych systemach prawnych samobójca nie podlega karze za próbę samobójczą W polskim prawie nigdy nie uznawano samobójstwa za czyn zabroniony, nie jest czynem zabronionym również próba samobójcza. Ponieważ jednak samobójstwo jest czynem społecznie niepożądanym, przestępstwem jest nakłanianie do samobójstwa lub udzielenie pomocy w popełnieniu samobójstwa przez inną osobę, nawet na jej życzenie. Ten typ przestępstwa przewiduje przepis art 151 Kodeksu karnego, który stanowi: „kto namową lub przez udzielenie pomocy doprowadza człowieka do targnięcia się na własne życie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Podejście memetyczne

W memetyce samobójstwo tłumaczone jest „sprzecznością interesów” reolikatorów biologicznych (genów) i kulturowych (niemów). Jednostka popełniająca samobójstwo nie może w dalszej mierze przekazywać swoich genów. Czasami tłumaczyć można to poświęcaniem się dla innych, spokrewnionych jednostek, jednak czasami zachowanie takie jest bezcelowe.

Tłumaczone jest to tym, że mempleksy odpowiedzialne za samobójstwa działają na korzyść swego własnego powielarną choć nie jest to korzystne dla genotypu jednostki, który ulega zniszczeniu. W ten sposób tłumaczone są pewne zachowania samobójcze, przyciągające uwagę mediów (np. skoki z wieżowców), ponieważ pewne memy samobójstwa mogą tą drogą replikować się dalej. Osoby, które zainfekowane są silnie memami samobójstwa są przykładem memoidów, jednostek, dla których nie jest istotne ich własne przetrwanie i troska o własne potomstwo.

Statystyka

Najwięcej aktów samobójczych popełniają ludzie w wieku 16-21 lat. Drugim, niebezpiecznym okresem jest wiek 45-55 lat Wbrew rozpowszechnionym sądom samobójstwa w Polsce (oraz w większości innych państw świata) częściej popełniają mężczyźni niż kobiety, we wszystkich grupach wiekowych. W pierwszej grupie wiekowej (16-21 lat) liczba samobójstw kobiet i mężczyzn jest prawie jednakową natomiast w drugiej grupie wiekowej (45-55 lat) mężczyźni mają zdecydowaną przewagę.