PICT6423

160

znacznie orzec, czy i na ile owe „inne zbiorowości** są wystarczająco podobne do siebie pod wszystkimi istotnymi względami. Dlatego rozszerzając wnioski z badań monograficznych poza obręb terenu, na którym były prowadzone, badacz musi się liczyć z zarzutem, iż dokonane uogólnienia odnoszą się do instytucji lub zbioro. wości, które nic były przedmiotem badań. Z tego względu mogą być mało wiary, godne a nawet nieprawdziwe, gdyż środowiska te często nie są pod wieloma względami podobne do siebie. Problem ten jest o tyle istotny, że badacze najeżę, ściej dążą do rozciągania wyników z przeprowadzonych przez siebie badań, na te obszary czy te zbiorowości ludzkie, które nic były przedmiotem badań.

Monografia ma szerokie zastosowanie w badaniach pedagogicznych. Przeniesiona na grunt pedagogiki jest specyficznym studium przypadku, odnoszącym się nie tyle do jednostki, ile do instytucji wychowania. Zastosowana na użytek pedagogiki jest „metodą badawczą, której przedmiotem są instytucje oświatowo-wychowawcze i opiekuńcze, jak i instytucjonalne formy działalności, zmierzającą do wszechstronnego poznania ich struktury, zasad i efektywności działań wychowawczych z. myślą o opracowaniu koncepcji icli doskonalenia i rozwoju” fi- Piloj? 1995. s. 46j.

Monografia pedagogiczna dotyczy głównie opisu funkcjonowania szkół, instytucji opiekuńczych, wychowawczych, kulturalnych oraz wszelkich instytucjonalnych form związanych z kształceniem, wychowaniem i wszechstronnym rozwojem dzieci i młodzieży w kontekście ich środowiskowych uwarunkowań. Można powiedzieć, iż charakterystyczną cechą badań monograficznych, jest dążenie do poznania instytucji Oświatowych oraz realizowanych w nich różnych rodzajów i form działalności dydaktycznej czy wychowawczej, z myślą o ich doskonaleniu i opracowaniu koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych. Badania zmierzają także do wskazania na sposoby zachowania się uczniów i wychowanków, sposobów ich działania w tych instytucjach, jak i wzajemnego komunikowania się uczniów z uczniami, uczniów z nauczycielami czy innymi osobami, celem określenia poziomu integracji badanych zbiorowości poprzez poznanie tych wartości, które decydując trwałości tych instytucji.

Zebrane informacje stanowią zazwyczaj podstawę do przeprowadzenia analizy tak ilościowej, jak i jakościowej. Jej celem jest nic tylko dostarczenie wiedzy na temat funkcjonowania danej instytucji, ale także i jej wykorzystanie do usprawnienia działań innych, podobnych instytucji oświatowycli czy też podjęcia działań profilaktycznych, kompensacyjnych czy terapeutycznych w sytuacjach niosących zagrożenie wychowawcze dla ich uczestników.

Zebrane materiały jak i oparte na nich analizy mogą stanowić podstawę do wyprowadzania wniosków odnoszących się wprawdzie do pojedynczych instytucji. lecz mogących być wykorzystanymi do formułowania twierdzeń ogólnych. Możliwość uogólniania wniosków i przenoszenia ich na grunt innych podobnych instytucji jest uprawniony tylko wówczas, gdy badany przypadek można uznać za reprezentacyjny dla danej kategorii przypadków. Z tych po-

wodów przeprowadzana analiza powinna koncentrować się głównie na tych formach t metodach pracy instytucji, które wszechstronnie naświetlają jej istotę, realizowane funkcje i zadania oraz wskazują na osiągane efekty. Szczególne znaczenie należy przypisać analizom zmierzającym do poznania tych zjawisk i procesów wychowawczych, które są bezpośrednio nicobscrwowalnc i dotarcie do nich jest niezwykle trudne. W tym znaczeniu, pedagogicznych badań monograficznych nic można ograniczyć jedynie do opisu instytucji oświatowych oraz stosowanych w nich takich czy innych różnych rozwiązań organizacyjnych czy programowych, ale do pozyskania wiedzy niezbędnej do usprawniania działań tych jak i innych instytucji, czy podjęcia działań kompensacyjnych czy terapeutycznych.

Badania monograficzne dostarczają pełniejszych informacji niż inne metody badawcze w zakresie poznawania:

1.    Zjawisk bezpośrednio nieobscrwowalnych, często niepowtarzalnych i trudnych do ilościowego ujęcia a jednocześnie wymagających całościowego rozpoznania, celem ich zrozumienia i zinterpretowania.

2.    Stosunków społecznych zachodzących w różnych zbiorowościach, np. w szkole, internacie, placówkach opiekuńczych, kulturalnych, itp.

3.    Przebiegu niektórych procesów związanych z funkcjonowaniem systemu (mikrosystemu) wychowawczego. /. samorządnością czy samodzielnością instytucji oświatowych, ich autonomii, zaradnością, itp.

4.    Różnic w funkcjonowaniu instytucji mających podobny charakter, lecz zlokalizowanych w róż.nych środowiskach, wiejskich, miejskich, osiedlowych, rozproszonych, itp.

5.    Kształtowania się postaw i opinii społecznych w określonymi środowisku pod wpływem wprowadzanych zmian. np. postaw nauczycieli wskutek zwiększenia autonomii szkoły, decentralizacji zarządzania oświatą lub odpłatnością za naukę lub studia, itp.

Badania monograficzne powinny zawsze być poprzedzone tzw. badaniami przedwstępnymi, którymi może być wstępny wywiad. Mają one na celu zapoznanie się badacza z terenem badań i środowiskiem oraz z funkcjonującymi w nim instytucjami i organizacjami stanowiącymi przedmiot badań. W oparciu o takie informacje, można dokładniej zaplanować i zorganizować badania zasadnicze, określić ich harmonogram oraz ich tryb. zakres i problematykę badawczą. Badania te okazać się mogą także pomocne przy opracowaniu narzędzi badawczych. którymi najczęściej są: dokumenty, kwestionariusze ankiet, wywiadów, skale pomiarowe, niekiedy urządzenia techniczne takie, jak magnetofony, aparaty fotograficzne, kamery, itp.

Poznanie instytucji oświatowych, jak i funkcjonujących w nich relacji społecznych czy fonii i metod działania jest możliwe dzięki wykorzystaniu różnych sposobów gromadzenia infonnacji. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim obserwacje, wywiady, dokumenty osobiste takie, jak: autobiografie, pamiętniki.

161