poetyka003

M. Bułhakow, Mistn i Małgorzata. Przel. 1. Lewandowska, W. Dąbrowski.

------■>“    .— w, n^ ■ ^,vucc narracji - wła

iwstawionej swoim bohaterom, _?JJ^Tal0ra), czyli osoby zasadni.„„

śród nich. Podobne ideologiczne^^UjąceJ ^si<? Ponad nimi, nie

it w szczególności dla satyry*. Obcowanie charakterystyczne

^l"¹ Zob. [rozdz. 1 książki, Poetyka kompoty* ^Jugment; adres w: Źródła tekstów].    ' ^z htón

* Por. przeciwstawienie —

^rcj pochodzi przedrukowy _tu ^C

___jn-M 6" oa ^C^{uczych ccch s;}

1    • 8^° śmiejący się „siebie stawia p,^ ²⁰¹⁰ satyryczne

1    się mu”, znając jedynie śmiech odr^-^miewanym zjawiskiem, przeciw-

■f&iciszka Rabę lais’go a kultura ludowa średrjj^' ^°b-^: M* M. Bachtin: Twórczość .. ; °P?^C* °P^r * wstęp, komentarz i weryfikacja p^?*^{1 renesans}u- Przeł. A. i A. Gore-swoistości wewnętrznego punktu widzę^'    Balbus, Kraków 1975, s. 69).

wewnętrznego dla czasów nowożytnych    ^a światoodczucia średniowiecznego,

• Niej.

autorski punkt widzenia z konieczności jest zewnętrzny wobec opisy, wanych postaci (autor wykorzystuje przy opisie punkt widzenia postronnego obserwatora), zaś wewnętrzny z punktu widzenia samej opisywanej akcji.

Jako ilustrację tego ostatniego modelu można wskazać ten fragment Mistrza i Małgorzaty M. Bułhakowa, gdy opisywana jest rozmowa Iwana i Mistrza w domu wariatów. Rozmowa odbywa się w izolatce Iwana, w której poza nimi dwoma nie ma nikogo. Autor komunikuje: „[...] gość zaczął mówić Iwanowi do ucha tak cichutko, że to, co opowiadał, znane jest tylko poecie, wyjąwszy pierwsze zdanie [...]”. Dalej przytoczone jest to zdanie i opis przyjmuje wyraźnie wyobcowany charakter: opisywana jest mimika bohatera, zewnętrzne wrażenia, jakie wywiera jego zachowanie, jednak słowa jego do nas nie docierają -autor (a wraz z nim i czytelnik) jak gdyby nie są w stanie ich usłyszeć. Następnie komunikuje się nam: „[...] gdy ucichły wszelkie dobiegające z zewnątrz odgłosy, gość odsunął się od Iwana i zaczął mówić nieco głośniej”¹. Uzyskujemy w ten sposób możliwość wysłuchania końca opowieści Mistrza.

Zupełnie oczywiste jest, że autor wykorzystuje w tym przypadku punkt widzenia niewidzialnego obserwatora, obecnego w tym samym miejscu, co opisywana scena, jednak nie biorącego w niej udziału. W innych przypadkach ten punkt widzenia nie manifestuje się aż tak wyraźnie.

Należy powiedzieć, że znaczenie zewnętrznego punktu widzenia jako chwytu kompozycyjnego wynika z tej okoliczności, iż leży on u podstaw znanego zjawiska, które uzyskało swego czasu nazwę „udziwnienia” („wyobcowania”). Istota wyobcowania sprowadza się rzeczywiście w znacznym stopniu do wykorzystania zasadniczo nowego - cudzego - punktu widzenia na znaną rzecz lub znane zjawisko, gdy artysta ,P^ie nazywa rzeczy jej imieniem, lecz opisuje ją jak spostrzeżoną p° pierwszy, zaś zdarzenie - jak gdyby wydarzyło się po raz pierwszy

____WseP

A. Drawicz. Opr. tekstu i przyp. G. Przebinda. Wrocław—Warszawa—Kraków-Gć⁸*^ Łódź (Ossolineum) 1990, s. 199, 200.    ^

s³ Zob. B. IIIaaonCKiift: HcryccMeo kok npueM. W: IIoomuKa. C6op«^v meopuu noomuuecKoso mw<a. ne-rcp6ypr 1919, s. 106.

^Inaczej mówiąc, w aspekcie rozpatry^

Wyobcowania może zostać zrozumiany : ^^{ej tuta}J problematyki chwyt ' postronnego obserwatora, czyli wyko^⁰ Pójście na punkt widzenia Jg wnętrznej wobec opisywanego zjawisk/^Stanie P^ozycjt zasadniczo ze-;Sa ; Różnice zewnętrznego i wewnętrzn_e '

jak już mogliśmy zauważyć, mogą s^⁰ Punktu widzenia w narracji,

( każdym z analizowanych wyżej pozioi^ ^{W zasadzi}e manifestować na —wanc różne możliwości złożonej ko_nsi^V’^^m°gⁱt być przy tym realizo-. na różnych poziomach wewnętrzny j ^ru*^cJⁱ kompozycyjnej łączące

•iSfbiektu).    ^Zewnętrzny opis tego samego

W planie ideologii na przykład

:eniane są opisywane wydarzenia, tno^ⁿ' ^{z cz}yj^eg° punktu widzenia / go uczestnika akcji (głównego bohat_e ^VVystęP^{owad w} roli bezpośred-^ istnieć jako potencjalna po_s, ^lub postaci drugoplanowej³) pierze udziału w opowiadanych wydą^. hulająca, która, choć nie “psuje się w krąg działających bohat^^lach’ ^t0 J^{ednak w} zupełności ylat prezentowany jest w narracji jak gd_vh'^V' ^{W obu} tych przypadkach ym. nie zaś zewnętrznym (z punktu ^{yy w} przedstawieniu wewnętrz-KW innych natomiast przypadkach ^ ^2enia ideologicznej). ąVjest z pozycji najwyraźniej zewn^^{3 ide}°logiczna przeprowadza-pozycji autora sensu stricto (nie zaś ^w°bec narracji - właśnie ieciwstawionei sw«'"i bohaterom, jjj^ra), ^cz^' osoby zasadniczo e ideologiczne J^^U^^ceJ ^S1? ponad ni..,: -j

,    -o*ca w: zróc.su icKsiowi.    ^J' ² której p<    ___suwany tu

^^or- przeciwstawienie średniowiecznego

uM.M Bachtina. Bachtin charaktery^- °j^u karnawałowego i satyry nowych

skierowany na siebie samego (gdy *^U(towy humor średniowiecza jako

^którego się śmieje) i widzi w tym jedną z ^ ^ °ic wyłącza siebie z tego świata,

- • .'?^d;^0w°-świąteczncgo odróżniającą go od _n^ ⁿⁱ^^z>'^ch cech szczególnych śmiechu

gdzie śmiejący się „siebie stawia satyrycznego śmiechu nowych

; ^ając się mu”, znając jedynie śmiech odrzec,_;^^^ewanvm "^"wiskiem ~---•

• /^ciszka Rabę lais" on n Insi*-—

491