posłuszenstwo wobec autorytetu0007

POStUSZEŃSTWO WOBEC AUTORYTETU

Obserwatorzy tego emocjonującego eksperymentu zgadzają się, że sam jego opis nie oddaje tej, trzymającej w napięciu, sytuacji. Dla osoby badanej sytuacja nie jest zabawą; konflikt jest poważny i oczywisty. Z jednej strony cierpienie okazywane przez ucznia skłaniają do rezygnacji. Z drugiej strony eksperymentator, będący prawdziwym autorytetem , wobec którego osoba badana czuje się zobowiązana, poleca jej kontynuować. Za każdym razem, gdy osoba badana waha się przed podaniem kolejnego wstrząsu, eksperymentator nakazuje jej kontynuować. Aby wyzwolić się z tej sytuacji, osoba badana musiałaby w sposób oczywisty zbuntować się przeciwko władzy. Celem naszych eksperymentów było zbadanie, kiedy i w jaki sposób ludzie przeciwstawią się władzy w obliczu oczywistego imperatywu moralnego.

Istnieje oczywiście olbrzymia różnica pomiędzy wykonywaniem rozkazów oficera dowodzącego podczas wojny, a wykonywaniem poleceń eksperymentatora. Jednak istota określonej relacji pozostaje taka sama, gdyż można zadać ogólne pytanie: jak zachowuje się człowiek, któremu prawowita władza nakazuje działać przeciwko innej osobie? Możemy oczekiwać, że władza eksperymentatora będzie smacznie mniejsza niż władza generała, ponieważ nie ma on możliwości wyegzekwowania swoich nakazów, a uczestnictwo w eksperymencie psychologicznym tylko nieco przypomina poczucie obowiązku i poświęcenia wywołanego uczestniczeniem w wojnie. Pomimo tych ograniczeń uznałem, że warto rozpocząć staranne obserwacje posłuszeństwa nawet w tej prostej sytuacji, w nadziei, że przyczynią się one do lepszego rozumienia posłuszeństwa i pozwolą na sformułowanie ogólnych twierdzeń możliwych do zastosowania w różnorodnych warunkach.

( HU W. pierwszym odruchu czytelnik_może zastanawiać się, dlaczego ktokolwiek przy zdrowych zmysłach miałby zastosować nawet pierwsze wstrząsy. Czy nie odmówiłby po prostu i nie wyszedł z laboratorium? Jed-nak"w rzeczywistości nikt tego nigdy nie zrobił. Osoba badana przyszła do laboratorium, aby pomócTeksperymentatorowi, dlatego jest całkowicie ~ gotowa^pbd^rząHkóy^Tjuj proce3urze.'!vNie ma w tym nic nadzwyczaj-’ negó, zwłaszcza że osoba, która ma zostać poddana wstrząsom, początkowo wydaje się chętna do współpracy, choć nieco przestraszona. Zaskakujące jest to, jak daleko zwykli ludzie posuwają się w przestrzeganiu in-

3fl

W jęz. angielskim authority oznacza zarówno autorytet, jak i władzę; autor nie dokonuje rozróżnienia tych terminów (przyp. tłum.).

22