S5006398

XXXVI KLASYCYZM I NUOKLASYCYZM

jego wybitne osiągnięcia uznaje się Przysięgę Horacjuszy Jacques Louis Davida, grobowiec Klemensa XIV Antonia Canovy i budowle bramnc Claude Nicolas Ledoux w Paryżu (1783-1789). W teatrze najwybitniejszym zjawiskiem będzie klasycyzm weimarski związany z późną twórczością Goethego i Schillera, we Włoszech - działalność Vittoria Alfierego, we Francji -Marie Josepha Chćnicra czy Franęois Josepha Taimy.

Styl ten sygnalizowany był wcześniej przez przelotne mody panujące około połowy stuleciu, takie jak renesans klasycyzmu Ludwika XIV. styl etruski, grecki czy chiński, stanowiące swoiste kostiumy maskaradowe epoki, zapowiadające poniekąd cały ciąg podobnie funkcjonujących „kostiumów" w sztuce następnego stulecia. Ukryte za tymi modami pojęcie stylu związane było przede wszystkim z kategorią przestrzeni - więc miało charakter geograficzno-kulturowy. Jednakże historyczne wątki myślowe przenikały coraz silniej osiemnastowieczną refleksję estetyczną, rozmontowując powoli jednorodność kulturowego spojrzenia na

sycyzmu «' historii literatury, przcł. A. Jaraczewski (w:] Pojęcia i problemy nauki o literaturze, wybrał i przedmową poprzedził H. Markiewicz. Warszawa 1979, s. 140-141), czasem do literatury niemieckiej końca XVIII w. (Z. Lempicki. op. cit., s. 186). W polskiej literaturze przedmiotu rzadko był używany, choć np. M. Dynowska w książce o poetyce Gdańskiego zastosowała go (za angielskimi badaczami) do literatury epoki stanisławowskiej (Filip Neriusz Golański na tle współczesnej epoki. Studium dziejom neoklasycyzmu ir Polsce poświęcone. Kruków 1916); sporadycznie używał tego terminu (także zamiennie go traktując) M. Szyj-kowski. „Ncoklasycyzm" nie został jednak zaakceptowany ze względu na silną „kontynentalną" tradycję terminu ..klasycyzm”. Tymczasem we współczesnej historii sztuki terminem „neoklasycyzm” określa się styl, pojawiający się na styku dwóch postaw, klasycznej i nicklasyczncj, który powstąjąc jako reakcja klasycystyczna nu uczuciowość rokoka z czasem zbliżył się do nowej, już romantycznej uczuciowości i który (ze względu na swoją dwoistość) mógł wyrażać postawę romantyczną i klasyczną (zob. W. Juszczak. Fakty i wyobraźnia, Warszawa 1979, s. 78). W tym właśnie znaczeniu termin len został użyty.

sztukę. Ta Jiiitoryzacia" estetyki dokonywała się stopniowo, w nieustannych konfrontacjach postawy klasycznej i nickla-syc/nej. w nieuniknionych aktach kompromisu między tradycją u nowymi ideami. Elementy historycznego relatywizmu wnosiły spory o Homera, Szekspira, o Pieśni Os jonu, o kulturę średniowieczną, wprowadzające w świadomość epoki postulat oceny dziel ze względu na ich kontekst historyczny. Pojawiały się nowe interpretacje starego cyklicznego modelu rozwoju sztuki, ukcentującc znaczenie okresów jej świetności (Grecja Perykiesa, Rzym Augusta, włoski renesans, wiek Ludwika XIV). które, kontrastowane z kolejnymi fazami jej upadku i odrodzenia, rysowały całościowy, linearny wzór jej dziejów.

Istotną rolę w utrwaleniu postawy historycznej odegrał Johann Winckelmann. współtwórca fenomenu neoklasycyzmu. On to zastanawiając się nad warunkami realizacji niezmiennego ideału piękna wskazał na znaczenie - poza czynnikami naturalnymi -także kontekstów społeczno-historycznych. W swym słynnym, emocjonalistycznym i wizjonerskim dziele Historia sztuki starożytnej (1764) wręcz modelowo zespolił mit antyku („szlachetna prostota i spokojna wielkość")-z ewolucyjnym ujęciem rozwoju sztuki. Wskazał na pierwszoplanową rolę dla tego rozwoju czynnika ustrojowego, wiążąc ściśle ze sobą piękno i wolność, kształtując nową utopię Grecji pojmowaną jako spełnienie ideału wolnego społeczeństwa splecionego z wizją wielkiej, szlachetnej sztuki.

Z tej wspaniałej peryklejskicj perspektywy współczesność mc przedstawiała się zbyt okazale. „Szczęśliwy los" Grecji nie przypadł jej w udziale. Ale właśnie ideał klasyczny okazał się swoistym wybawieniem z pułapki dziejów; wszak rozbrajał głęboki pesymizm, w jaki wtrącała ówczesnych twórców historia. Wyidealizowane „błogie czasy Grecji" stanowiły naówczas punkt odniesienia dla współczesności, miarę jej możliwości, drogowskaz działań cstetyczno-społecznych. Tradycyjne odwołanie się do przeszłości przez powtarzanie form opartych na wywiedzionej