S5006942

XXVIII ODRAZ NATURY W DRAMACIE

Wybór Copła i Gniezna jako miejsca akcji okazał się tym samym wyborem znaczącym. Dokonywał poeta tego wyboru zgodnie z tymi interpretatorami przeszłości Polski, którzy uznali jej kolebkę jednocześnie za miejsce powstania

I    za rodzaj „ziarna” jej przyszłych dziejów.

Na takim to historyczno-figuralnym tle rozegra poeta formalnie czterodniową, ale w istocie „ponadczasową” akcję dramatu.

Natura — współtwórczynią mitycznej wizji przestrzeni. Goplo i Gniezno urosły do rangi przestrzeni mitycznej związanej z podaniami o początkach narodu, uznanymi za wytwór wyobraźni ludowej. Ale ludowa mitologia, ściślej: baśniowa fantastyka ludu, okazała się także źródłem wizji przyrody.

Obraz natury w dramacie jest na pierwszy rzut oka obrazem „niekonsekwentnym” w świetle wymogów fikcji we-rystycznej. Jak wiadomo, poeta stara się podkreślić „wiosenny charakter” nadgoplańskiego krajobrazu. W a. I Goplana budzi się z zimowego snu, a w V Skierka prosi ją o pozostanie, bo „jeszcze dnie wiosnowe” (w. 29). W akcie

II    Wdowa zapewnia Kirkora, żc „nikt nie pamięta. Aby na wiosnę kiedy być nie było Malin...” (w. 419—421). Ale Goplana tuż po przebudzeniu prosi Chochlika o narwanie róż (a. I w. 326), a Wdowa z córkami wraca ze żniw. Jednocześnie pamiętamy, że maliny dojrzewają w lecie. Z podobną niekonsekwencją spotykamy się z chwilą, gdy przedmiotem uwagi staną się realia geograficzno-przyrodnicze. Goplana posługuje się na oznaczenie przerębli wileńskim pro-wincjonalizmem „przełomka”; Grabiec używa słowa „bies”, a Alina podobnie ukraińskiej nazwy „wiszeńka". Nad Goplan rosną „ajer" oraz „oczerety”.

„Niekonsekwencje” przyrodnicze okażą się pozornymi

gdy zwrócimy uwagę na fakt, iż w dramacie obowiązuje baśniowa równoczesność. Ludowa baśń roiła się nie tylko od „anachronizmów” historycznych, ale także od przyrodniczych. Tak np. w Kocie w butach Tiecka koszenie trawy (wiosna) odbywa się w tym samym czasie co żniwa. „Wieczna wiosna" to niegdyś uprzywilejowana pora roku w raju, potem zaś czas akcji rozmaitych poetyckich arkadii, wreszcie sielanek. W tym sensie wiosna tworzy tlo dla pojawienia się pozytywnych bohaterów dramatu: Goplany, Aliny, Filona...

Mniej jednoznacznie przedstawia się problem anachronizmów geograficznych. Poeta pochodził z tzw. kresów i mógł podświadomie wprowadzić rodzime określenia, regionalizmy czy nawet wręcz ukrainizmy. Jeżeli jednak zgodnie z opinią niektórych badaczy uznamy, iż był to ze strony poety zabieg celowy, to w konsekwencji wypadnie założyć, że poeta pragnął utworzyć nad Gopłem „piramidalny” krajobraz, symbolizujący różne rejony dawnej Rzeczypospolitej.

Natura a „osoby” dramatu. W krajobrazie nadgoplańskim przyroda oscyluje na granicy między puszczą a ogrodem. Z ogrodem kojarzą się kwiaty i jaskółki, z lasem — maliny. Kwiaty kwitną głównie w kwestiach Filona 1 Goplany. Nie brak ich w ustach Aliny. Wdowa nosi suknię w „blade kwiatki" (a. III. w 220). Pustelnik porównuje swoje dzieci do „różyczek" (a. I, w. 46). Kirkor mówi o dziewczętach jak o różach i liliach (a. I, w. 20—25). A po spotkaniu z siostrami wykrzykuje: „Prawdę wróżyłeś, pustelniku stary: Gdzie okienkami dwie różyczki błysną" (a. I, w. 667—668).

Kwietny kobierzec przypomina przestrzeń arkadyjską, obecną w komediach Szekspira, epopei Tassa czy poematach Ariosta oraz w rokokowych sielankach. Takim arkadyjskim motywem (Dafnis w drzewo bobkowe przemieniela