sahlins8

290 Marshall I). Sahlins

I wreszcie co badania z Ziemi Arnhema mówią na temat sławnej kwestii wolnego czasu? Wydaje się, że łowiectwo i zbieractwo może zapewnić niezwykłą swobodę od trosk ekonomicznych. Grupa z Fish Creek utrzymywała praktycznie pełnoetatowego rękodzielnika, mężczyznę w wieku 35-40 lat, którego prawdziwą specjalnością było, jak się wydaje, próżnowanie:

„Nie brał udziału w polowaniach razem z innymi mężczyznami, ale jednego dnia bardzo energicznie łowił siecią ryby. Czasami chodził w busz, by zbierać gniazda dzikich pszczół. Wilira był wykwalifikowanym rzemieślnikiem, który reperował oszczepy i miotacze, wytwarzał fajki, piszczałki i umiejętnie wyciosywał kamienne siekiery (na zamówienie); poza tym większość swego czasu spędzał na rozmowach, jedzeniu i spaniu” (MeCarthy, McArthur 1960: 148).

Tabela 2. Czas odpoczynku i snu w ciągu dnia w grupie z Fish Greek Dzień Średnia (mężczyźni)    Średnia (kobiety)

1    2 godz. 15 min    2 godz. 45 min

1	1 godz. 30	min 1 godz.
3		większość dnia
4		przerywany
5		przerywany i większość późnego popołudnia
6		większość dnia
7		kilka godzin
8	2 godz.	2 godz.
9	50 min	50 min
10		popołudnie
11		popołudnie
12		przerywany, popołudnie
13	-	-
14	3 godz. 15	min 3 godz. 15 min

Źródło: MeCarthy, McArthur 1960

Tabela 3.	Czas odpoczynku i snu w ciągu dnia	w grupie z. Hemple Bay
Dzień	Średnia (mężczyźni)	Średnia (kobiety)
1	-	45 min
2	większość dnia	2 godz. 45 min
3	1 godz.	-
4	przerywany	przerywany
5	-	1 godz. 30 min
6	przerywany	przerywany
7	przerywany	przerywany

Źródło: MeCarthy, McArthur 1960

Wilira nic był wcale wyjątkiem. Myśliwi z Ziemi Arnhema mieli rzeczywiście dużo czasu wolnego, który wykorzystywali na odpoczynek i sen (por. tabele 2 i 3). Zajęciem alternatywnym wobec pracy, przeplatającym się z nią, było spanie:

Pierwotne społeczeństwo dobrobytu 291

„Oprócz pewnych okresów (przede wszystkim pomiędzy określonymi zajęciami i podczas przygotowywania posiłków) spędzanych głównie na zwyczajnych towarzyskich zajęciach: pogawędkach, plotkowaniu ud., część czasu w ciągu dnia była. również wykorzystywana na odpoczynek i sen. Jeżeli mężczyźni byli w obozie, zwykle spali po obiedzie godzinę lub półtorej, a czasami nawet dłużej. Po powrocie z połowu lub polowania zazwyczaj również zasypiali, albo od razu po powrocie, albo w czasie gdy zdobycz, była przygotowywana do jedzenia. W Hemple Bay mężczyźni spali, jeżeli wrócili wcześnie, ale nie robili tego. jeżeli dotarli do obozu po czwartej po południu. Gdy spędzali w obozie cały dzień, spali o dziwnych porach i zawsze po obiedzie. Wydaje się. że kobiety podczas zbierania pożywienia w losie odpoczywały częściej niż mężczyźni. Jeśli spędzały cały dzień w obozie, również sypiały o różnych porach i czasami dość długo” (tamże: 193).

Niepowodzenie mieszkańców Ziemi Arnhema w „rozwijaniu kultury" nie wynika z braku czasu. Wynika z. lenistwa.

Tyle o położeniu łowców i zbieraczy z Ziemi Arnhema.

Jeżeli chodzi o Buszmenów. których ze względu na rodzaj gospodarki Herskovits łączy z australijskimi łowcami, to dwie ostatnie doskonałe prace Richarda Lec (1968, 1969) wskazują, że ich sytuacja jest rzeczywiście taka sama. Badania Lee zasługują na szczególną uwagę nie tylko dlatego, że dotyczą Buszmenów, ale głównie ze względu na to że dotyczą Buszmenów !Kmi> z grupy Dobę, sąsiadujących z Nyae Nyae. Jeśli zaś chodzi o ich wyżywienie - w kontekście ogólnego „materialnego dostatku” - już Lorna Marshall wyraziła poważne zastrzeżenia. Dobę zamieszkują obszar Botswany, gdzie Buszmeni !Kmi}• żyli od co najmniej stu lat, ale dopiero od niedawna zaczęto poddawać ich naciskom mającym skłonić ich do przesiedlania się. (Dostęp do metali Dóbe mieli od lal 1880-1890.) Pogłębione badania nad pozyskiwaniem pożywienia zostały przeprowadzone w porze suchej w obozie o populacji (41 osób) zbliżonej do średniej dla takich osiedli. Obserwacje trwały ponad cztery tygodnie w lipcu i sierpniu 1964 roku, czyli w okresie przejściowym od bardziej do mniej sprzyjających warunków klimatycznych, i w związku z tym. jak się wydaje, całkowicie reprezentatywnych dla średnich trudności związanych ze zdobywaniem pożywienia.

Pomimo niskich rocznych opadów (15-25 cm) Lee znalazł na terenach Dobę „zaskakujące bogactwo wegetacji". Zasoby pożywienia były „zarówno różnorodne, jak i obfite", zwłaszcza wysokokaloryczne orzechy mangetti. „w takich ilościach, że każdego roku miliony nie zebranych orzechów gniło na ziemi” (por. 1969: 58)

Jego dane dotyczące czasu poświęcanego na zdobywanie pożywienia są niezwykle zbieżne z obserwacjami z Ziemi Arnhema. Tabela 4 podsumowuje dane zgromadzone przez Lee (tamże).

¹⁵ Taka wysoka ocena miejscowych zasobów jest tym bardziej godna uwagi, że Lee prowadził swoje badania etnograficzne w drugim i trzecim roku ..jednego z najdotkliwszych okresów suszy w historii Afryki Południowej” (1968: 39. 1969: 73 i nasi.).