Przestrzeń miejska 4

Rozdział I

(ęompetitive cooperatioń) określona została jako biotyczna (biotic), podspołecz-na (subsocial) podstawa funkcjonowania społeczeństwa.

Biotyczna sfera egzystencji ludzkiej była analizowana przez ekologów z największym zainteresowaniem i pedanterią. Każdorazowo odnosili oni wszelkie przejawy rywalizującej współpracy do określonego terytorium, zwanego obszarem naturalnym (natural area). Pojęcie to, stosowane szeroko przez klasyków ekologii, wprowadził Friedrich Ratzel na oznaczenie terytorium i przestrzeni o podobnych charakterystykach fizjonomiczno-fizjograficznych. W ujęciu R.E. Parka, W.E. Burgessa i R.D. McKenziego termin ten oznaczał najczęściej dzielnice i kwartały, ograniczone charakterystycznymi dla miasta budowlami, często o monumentalnym charakterze, parkami, arteriami komunikacyjnymi, liniami kolejowymi czy granicami obszarów przemysłowych.

Przez analogię do obszaru naturalnego badacze chicagowscy utworzyli pojęcie „obszaru i porządku ekonomicznego”. Porządek ekonomiczny, zamiennie określany jako konkurencyjny, opiera się przede wszystkim na wymianie dóbr i usług na konkurencyjnym rynku. Znaczenie owej wymiany rośnie wraz z zaawansowaniem podziału pracy. Ostatecznie przyjąć można, iż porządek ekonomiczny jest produktem handlu, a „rynek i przestrzeń, w której dokonuje się wymian, określają centrum i granice społeczeństwa ekonomicznego” (por. Park 1992, przedruk w: Hughes 1950-1955).

Definiowanie przestrzeni, zwłaszcza miejskiej, w kategoriach porządku ekonomicznego i przestrzeni ekonomicznej, ani tym bardziej obszaru naturalnego i sfery biotycznej, nie jest jednakże wystarczające dla funkcjonowania miasta. Pamiętać należy bowiem, że badacze chicagowscy nie pomijali problematyki kulturowej i miejskiego porządku kulturowego. W refleksjach tego typu wykorzystywali pojęcie „obszaru kulturowego” (cultural area). Wprowadził je jeszcze w 1895 r. Otis T. Mason na oznaczenie terytorium zamieszkałego przez społeczność o zbliżonych cechach kulturowych i ich określonej konfiguracji.

Naszkicowane do tej pory elementarne założenia ekologii klasycznej stanowiły od samego początku podstawę prowadzonych przez badaczy z Chicago szczegółowych studiów empirycznych. Organizował je i koordynował osobiście R.E. Park, choć - co wydać się może nieco dziwne - sam nie brał w nich bezpośredniego udziału. Szczególnie interesowały go zjawiska noszące znamiona patologii, występujące obficie w Chicago okresu prohibicji i zorganizowanej przestępczości, symbolizowanej przez postać Al Capone, legendy gangsterskiego undergroundu. To właśnie z inspiracji R.E. Parka powstały prace Nelsa Andersona o włóczęgach, Frederica M. Trashera o gangach młodzieżowych, Williama Foota White’a o życiu w slumsach Chicago, R.E.L. Farisa i H. Warrena Duhama o ekologii schizofrenii i innych psychoz czy też Clifforda Shawa i Henry’ego D. McKaya o przestępczości miejskiej.

Organizacji pogłębionych studiów empirycznych towarzyszyła nieco metaforyczna koncepcja miasta sporządzona przez R.E. Parka. „Miasto - jak pisał - jest 18 czymś więcej niźli aglomeracją jednostek wyposażonych w dobra komunalne,