Przestrzeń miejska 7

Mistrzowie, sukcesorzy i epigoni: orientacje teoretyczne i metodologiczne. ..

rywalizacja ma znamiona gry o sumie zerowej. Zawłaszczanie cennej przestrzeni przez jedną zbiorowość lub instytucję spychało inną do przestrzeni gorszej, częstokroć zdegradowanej bądź o niższych parametrach (korzyściach) ekologicznych. Kluczowymi determinantami powodzenia lub niepowodzenia w tej walce były dwa elementy: z jednej strony stan najszerzej posiadanych zasobów, jakimi dysponują konkurujące jednostki, z drugiej natomiast—ceny ziemi, czynsze, stosunki własnościowe, sposoby wykorzystania gruntów miejskich, preferencje, istniejącymi projektowany stan zagospodarowania przestrzennego miasta.

2. Szkoły kulturalistyczne

- EMPATIA BADACZA I WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY

Kluczowym obszarem zainteresowań zróżnicowanych nurtów kulturalistycz-nych jest przestrzenne rozmieszczenie ludzi i ich ruchliwość, opisywane z punktu widzenia wiedzy kulturalnej (humanistycznej) — jak ją określił Florian Znaniecki. Na podstawie bogatego i obszernego materiału historyczno-etnograficznego, obejmującego studia nad ludami pierwotnymi, obyczajami antycznymi, średniowiecznymi i współczesnymi, zachowaniami przestrzennymi w miastach europejskich i amerykańskich, wypracowano podstawowe założenia kulturalistyczne. Następnie powiązano je z socjologiczną teorią grup społecznych. Badania lokowane w tym nurcie sprowadzić można do wyjaśnienia powiązań między przestrzennymi i nie-przestrzennymi systemami wartości, takimi jak system religijny, estetyczny, tech-niczno-wytwórczy, ekonomiczny czy społeczny.

Fundamentalne założenie dotyczyło społecznego traktowania przestrzeni. „Badacz kultury - pisał F. Znaniecki w «Socjologicznych podstawach ekologii ludzkiej» - musi brać przestrzeń¹ ze współczynnikiem humanistycznym, tj. tak, jak jest doświadczona przez te podmioty ludzkie, których kulturę bada (...). Podmioty ludzkie nigdy nie doświadczają jakiejś powszechnej, obiektywnej, bezja-kościowej, niezmiennej, nieograniczonej i nieograniczenie podzielnej przestrzeni. Dane im są w doświadczeniu niezliczone «przestrzenie» jakościowo różnorodne, ograniczone, niepodzielne, zmienne, a przy tym dodatnio lub ujemnie oceniane (...)” (Znaniecki 1938, s. 89-119). F. Znaniecki, jeden z fundatorów ujęć kul-turalistycznych i ważny ich reprezentant, uważał, że rzeczywistym przedmiotem studiów humanistycznych jest analiza wartościowań, wynikłych z ludzkich do-

21

1

„Wyrazu przestrzeń, stwierdzał F. Znaniecki, humanista powinien więc używać tylko w znaczeniu genetycznym, dla oznaczenia całej klasy tych konkretnych, poszczególnych «przestrzeni». Może by nawet lepiej było - dodawał—utworzyć specjalny termin genetyczny, na przykład «wartość przestrzenna». Takie «przestrzenie» czy <<wartości przestrzenne)) sąto na przykład miejsca zajęte lub puste, wnętrza przestronne lub ciasne i w przeciwieństwie do nich «zewnętrza», siedziby, okolice, ośrodki, granice, tereny wymierzone; przestworza niewymierne, «strony» (przód, tył, prawa, lewa, góra, dół), «strony świata», dalekości, bliskości, perspektywy, drogi, bezdroża etc. etc.” (Znaniecki 1938, s. 89-119).