SDC13966

28 Wstąp

„Gotfryd Semper był tym, który pierwszy wyprowadzał linearne ornamenty stylu geometrycznego z technik tkackich plecionki i tkactwa f...] a przynajmniej w jednym miejscu (StU., t. fj s. 213) pozwala sobie wypowiedzieć się w tak wyraźnych słowach o powstaniu wzoru z plecionki i tkactwa, że nie pozostaje żadna -wątpliwość w odniesieniu do jego przekonania o techniczno-materialnej genezie ornamentyki geometrycznej.

Teoria Sempera została w kołach badaczy sztuki entuzjastycznie przyjęta. Historycznemu i naukowo-technicznemu zmysłowi naszych czasów, szukającemu uzasadnienia wszelkich zjawisk w związkach przyczynowych, musiała odpowiadać hipoteza, która dla tak wyraźnie duchowej dziedziny, jaką jest twórczość artystyczno, umiała dać tak frapującą przyczynę jej genezy. Szczególni e gorąco przechwyciła ją klasyczna archeologia, która właśnie wówczas musiała rozprawić się z tworami sztuki przed klasycznej znalezionymi na ziemi greckiej. Rozstrzygające było. tu wystąpienie Conze’a, który zużytkował przed dwudziestu laty hipotezę Sempera dla waz tak zwanego stylu geometrycznego!.-] I Hipotezy te pragniemy dziś poddać analizie co do ich słuszności". 1 Po wywodach szczegółowych, opartych także no wynikach etnologii — pisze Ricgl dalej: „Nie ma żadnego koniecznego powodu! do przyjęcia, że geometryczne formy artystyczne rozprzestrze-niały się z jednego centrum, możliwość różnych samodzielnych punktów ich powstunia pozostaje, co więcej, bezsporna. W dzie^j dżinie jednak kunsztów tkackich u narodów basenu Morza Śródziemnego należałoby przyjąć daleko idące wzajemne wpływy, co w tym miejscu nie wymaga osobnego dowodu [••«]

Przechodzimy do drugiej tezy dotyczącej stylu geometrycznego: tezy o pochodzeniu charakterystycznych motywów tego stylu od technik tekstylnych plecionki i tkactwa. Teza ta od czasów Sempera i Conze'a uchodziła za tak niepodważalną, że nie tylko nie wyrażano co do niej żadnej wątpliwości, ale nawet — uż do ostatnich czasów — uchodziło za zbyteczne bliższe zbadanie procesu, wiodącego od technik tkackich do zdobin geometrycznych na wczesnych wazach greckich[...] Sztuka jako wyższa wartość w rozwoju duchowym — mniemano — nie mogła istnieć od po-

czątku. Najpierw musiała Istnieć technika dążąca do osiągnięcia czysto praktycznych celów, z której w postępującym rozwoju kultury wyłoniło się sztuka. Do najstarszych technik zaliczano plecionkarstwo i tkactwo, do najstarszych więc form zdobienia i sztuki — figury geometryczne, prostolinijne. Ponieważ prostolinijne geometryczne figury nadają się do zdobienia prostych plecionek 1 tkanin szczególnie ze względów wygody technicznej — należało J...J oba zjawiska zestawić w związek przyczynowy i wyjaśnić: proste geometryczne figury powstawały pierwotnie nie no drodze wynalazku artystycznego, lecz na drodze techniki jako generał io spontanea.

Te proste geometryczne ornamenty nie są jednak jedynymi na przed- i wczesnogreckicb wazach: obok nich występują twory krzywo: linie faliste, koła, spiralo Ud., których powstanie nie możo być wyjaśnione tak, jak dla ornamentów prostolinijnych. Musiała więc istnieć pewna ilość innych technik, a nawet można powiedzieć, że w ostatnich dwudziestu latach, i to w stopniu wzrastającym, fundamentalnym prawem metodycznym archeologii klasycznej stało się wynajdywanie dla każdego motywuj—] innej techniki, która by — że tak powiemy — spontanicznie, z wykluczeniem świadomej wynalazczości artystycznej, prowadziła do stworzenia danego motywu. Jest to teoria o techniczno--materialnej genezie pierwotnych form artystycznych, która zyskała duże znaczenie w archeologu. W jej ramach teoria o powstawaniu ornamentów prostolinijnych i geometrycznych z technik tkackich stanowi obecnio tylko jedną z wielu, podobnie juk prostolinijne ornamenty stanowią tylko fragment dawnej, prymitywnej ornamentyki. Archeologowie umieli podać podstawową technikę dla poszczególnych motywów zdobniczych najstarszych waz, technik tkackich, metalurgicznych i stereotomlcznych z taką pewnością, jak by byli przy tym osobiście obecni i widzieli materia! i narzędżia człowieka pierwotnego!...!"

Po przedstawieniu odkryć w Jaskiniach zdobnych w obrazy i rysunki paleolitu, po scharakteryzowaniu ich stylu, przeprowadzeniu analizy zachowanych najstarszych rzeźb i figurek od strony ich formy — dochodzi Riegl do następujących wniosków: