skanowanie0014 (12)

124 APOKRYFY

i pod względem literackim mógł być spokrewniony z Ewangelią Mateusza. Został napisany z początkiem II w. prawdopodobnie w Ząjordaniu, gdzie ebionici zdaniem Ojców Kościoła posiadali swe główne centrum.

6. EWANGELIA WEDŁUG EGIPCJAN

Najprawdopodobniej była to apokryficzna ewangelia używana przez chrześcijan nawróconych z pogaństwa i mieszkających w Egipcie. Przyjmuje się. że została napisana w pierwszej połowie II w., ale do naszych czasów zachowała się jedynie we fragmentach.¹ O jej treści możemy wyrobić sobie zdanie na podstawie cytatów przekazanych nam przez Klemensa z Aleksandrii, Hipolita Rzymskiego i Epifaniusza. Wydaje się, że posługiwali się nią Egipcjanie z Tebaidy i Libii. Tekst jednak zawierał liczne błędy o charakterze enkratycznym (potępienie małżeństwa), gnostyckim i try-nitarnym.

7. EWANGELIA PIOTRA

U podstaw tego dokumentu znajduje się treść czterech Ewangelii kanonicznych, co stanowi szczególny dowód na to, że jego autor znał już je dobrze i posługiwał się nimi. Najwięcej korzystał z Ewangelii Mateusza (perykopa o umyciu rąk przez Piłata; opieczętowanie i strzeżenie grobu i inne) czerpał również dużo z Ewangelii Jana oraz Łukasza. Powstała Ewangelia Piotra najpóźniej w drugiej połowie II w., ale można przyjąć za datę jej napisania połowę II w.² Serapion twierdzi, że posługiwano się nią na wyspie Rodos.

8. NARODZINY MARYI (TZW. PROTOEWANGELIA JAKUBA)

Apokryf opisuje cudowne narodziny Maryi, jej dzieciństwo, zaślubiny z Józefem, narodzenie Jezusa i hołd magów. Dowiadujemy się z jego treści, że rodzice Maryi mieli na imię Joachim i Anna oraz żc bardzo cierpieli z powodu braku potomstwa. Dopiero Boża interwencja sprawiła, że narodziła im się córeczka, której nadali imię Maryja. Autor apokryfu podkreśla dziewicze poczęcie i narodzenie Jezusa.³

Pismo powstało w drugiej połowie II w. Jego autor wykorzystał w sposób dowolny historię dzieciństwa Jezusa podaną przez Mateusza i Łukasza. Obecny tekst ma wiele dodatków i ulegał rozmaitym przeróbkom, które dopiero gruntowna krytyka literacka zdolna jest wyłowić.⁴

9. EWANGELIA TOMASZA

Ewangelia Tomasza znana była już częściowo z gnostyckiego traktatu Pistis Sophia (44-45) oraz z cytatów Ojców Kościoła, jednak dopiero odkrycie rękopisów w Nag

Hammadi w Egipcie¹ dostarczyło pełnego tekstu wspomnianego apokryfu.² Ewangelia ta nie jest skomponowana w formie opowiadania, ale stanowi zbiór wypowiedzi przypisywanych Jezusowi. Ta antologia zawierająca 113 lub 114 logiów Jezusa ma wiele elementów pochodzących z różnego okresu i różnych środowisk. Wiążą się one ściśle z logiami synoptycznymi. Niektóre z nich tó znane już przedtem agrafa, inne wzięte zostały z apokryficznych ewangelii hebrajczyków i egipcjan. Część jednak to całkiem nieznane wypowiedzi, niekiedy przeredagowane zgodnie z gustem kompilatora. Przyjmuje się 140 r. jako datę powstania całego zbioru. Od wspomnianego wyżej dokumentu należy odróżnić tzw. Ewangelię Tomasza, apokryf opisujący dziecięce lata Jezusa i pochodzący z IV w.

10. EWANGELIA PRAWDY

Do niedawna znana była jedynie ze świadectwa Ireneusza (Haer III, 11, 9), dziś natomiast zapoznajemy się z jej tekstem na podstawie koptyjskiego tłumaczenia znalezionego w Nag Hammadi.³

Tytuł apokryfu wywodzi się z pierwszych słów odnalezionego tekstu, ale myliłby się ten, kto by sądził, że znajdzie w nim opis życia Jezusa i Jego czynów. Wprawdzie autor apokryfu wykazuje znajomość pism NT, ale jego dzieło stanowi swego rodzaju refleksję napisaną w duchu gnostyckim nad tym, co oznacza orędzie ewangelii.

Dzieło zostało napisane przed rokiem 180 i wywodzi się z kręgów gnozy Walentyna. Zdaniem W. C. van Unnika⁴ mógł je napisać nawet sam Walentyn w latach 140—145.

’ Literaturą z Nag Hammadi zajmuje się m.in. W. Myszor. Zob. jego: Gnostycyzm —przegląd publikacji, STV 9 (1971) 367—424. 13 (1975) 193—230; Nag Hammadi, teksty i tłumaczenia. STY 11 (1973) 215—221; Apokryficzny list Jakuba, Znak 29 (1977) 568—578 i wiele innych.

²    Tekst: P. La bib, Coptic Gnostic Papyri in the Coptic Musewn at Olei Cairo, I, Kairol956, plansze 80, 10—99, 28.

³    Zob. H.-Cli. Puech, G. Quispel, W. C. van Unnik, The Jung Codex. A Nevly Recorered Gnostic Papyrus, London 1955.

⁴    Tamże 97—104.

1

   Tłumaczenie zob. Starowieyski dz, cyt. s. 85-86.

2

   Tekst zob. L. Vaganay, L’£vangile de Pierre, Paris 1930

3

¹ Tłumaczenie: Starowieyski, d?.. cyt. s. 182'—2S7.

4

Por. H. R. Smid, ProtoevangeHwn Jacobi, Assen 1965.