skanuj0009

Powiedz im, że nie ma mnie w domu.

Powiedz im, że nikogo tu nie ma.

Wrócę za pięćset milionów lat^u.

To, co zostało powiedziane w wierszu jest tylko małą częścią tego, czego doświadcza oraz odczuwa poeta. Ważna jest rzeczywistość stojąca za tym, co opisane. W poezji haiku najbardziej liczy się umiejętność artysty, by dzieło sztuki obdarzyć maksymalnym, pełnym niedopowiedzeń podtekstem filozoficznym. Podobnych podtekstów można odnaleźć wiele w obrazach z filmów Jonasa Mekasa. Pauzy oraz nie do końca zapełniony obszar zdjęcia stanowią punkt zaczepienia dla wyobraźni odbiorcy, który może w pewnym sensie go rozwinąć oraz przetworzyć. Na przykład, w niektórych klatkach zatrzymanych chwil występują napisy, stanowiące początek rozważań dla widza. Są również sekwencje zawierające częściowo albo całkowicie puste obrazy, które odbiorca może zapełnić sam w zależności od osobistego stosunku do przedstawionego dzieła. Stosując pustkę jako środek kompozycji, Mekas tworzy obraz, w którym nie ma ani poczucia czasu, ani konkretnych granic przestrzeni. Patrząc przez otwarte okno albo na horyzont, za którym chowa się słońce, widz jest ciekawy, co znajduje się za tą pustką. Jednak nie każdy może zajrzeć w głąb i dowiedzieć się „dokąd prowadzi droga i co znajduje się za horyzontem", gdyż po długim czasie „wędrowania" na końcu drogi można znaleźć tylko bobki królika.

Ów motyw wędrowania, poszukiwania drogi, sensu życia, pojawia się we wszystkich formach artystycznych Mekasa, tak samo w poezji czy filmach, jak i frozen film frames. Zamrożone klatki filmowe wraz z filmami i wierszami stanowią całość dorobku Mekasa, są one jednakowo ważne i wartościowe dla artysty. Służą dla tych samych celów i potrzeb: rejestrowania najważniejszych momentów życia oraz uczuć i emocji, odzwierciedlających samego twórcę. Jest to twórczość bardzo osobista i intymna, z biegiem lat rozwijająca się coraz bardziej w tym właśnie kierunku. W swoich filmach, wierszach i frozen film frames Mekas medytuje, kontempluje naturę, przedstawia syntezę rzeczywistości, zadaje wiele pytań i nie szuka na nie odpowiedzi. Tworzy sztukę odwołującą się do wyobraźni odbiorcy - od jego współpracy uzależniając ostateczne znaczenia i treści dzieła. Stosując ubogie środki wyrazu Jonas Mekas tworzy bogatą w znaczenie i treści sztukę, deklarującą uniwersalne, wspólne różnym kulturom świata, wartości ludzkie.

Luty 2002

lei no

S0?0 fopDUJ

egzystencjalne

analiza twórczości filmowej joróana belsona¹

Historię filmu awangardowego niemal od samego jej zarania wyznacza współw.ystępowanie dwóch niezależnych, choć nieustannie wzajemnie na siebie wpływających i przenikających się tendencji - subiektywnej oraz graficznej. Pierwsza z nich znalazła realizację w filmie surrealistycznym oraz ekspresjonistycznym, druga związana jest natomiast z rozwojem filmu abstrakcyjnego, określanego także mianem filmu absolutnego lub czystego². Analizując różnice pomiędzy tymi dwoma nurtami we wstępie do pracy The Avant-Carde Film. A Reader of Theory and Criticism P. Adams Sitney wskazuje, iż podstawową kategorią różnicującą oba nurty jest rozumienie natury medium filmowego, a przede wszystkim związku między obrazem filmowym a rzeczywistością realną. Film subiektywny - jak pisze Sitney - „wykorzystuje reprezentację filmową rzeczywistości, lecz przekształca j.ą, deformuje poprzez przekroczenie i obalenie rzasowych i przestrzennych konwencji-kina głównego nurtu"³. Proces ten prowadzi do uformowania nowego rodzaju widzialności, która pozostaje jednak w ontologicznym związku z poprzedzającą ją i stanowiącą diań punkt odniesienia rzeczywistością pozafiłmową. Dlatego też w wypadku filmu subiektywnego zachowana zostaje fotograficzna iluzja rzeczywistości, jest to jednak iluzja specyficzna, zupełnie inna niż w wypadku filmów realistycznych. Obraz filmowy stanowi bowiem tutaj reprezentację indywidualnego sposobu postrzegania rzeczywistości, wła-

1

   Praca ta stanowi zmienioną i poszerzoną wersję artykułu Egzystencjalne kino Jor-dana Belsona, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi" 2001, nr 6, s. 129-140.

2

   Fakt ten akcentują liczni teoretycy i historycy filmu (por. M. Le Grice, Abstract Film and Beyond, Cambridge (Mass.), London 1977; P.A. Sitney, wstęp do pracy zbiorowej The Avant-Carde Film. A Reader of Theory and Criticism, New York 1978; J. Peterson, Dreams of Chaos, Visions of Order. Understanding the American Avant-Garde Cinema, Detroit 1994; W. Moritz, Absolute Film. W: WRO '99 VII Międzynarodowe Biennale Sztuki Mediów, red. P. Krajewski, Wrocław

3

1 (inni