skanowanie16

—

na wszystkie nasze pytania i zastrzec świadomość tylko dla zwierząt, lub zwierząt i roślin jest właśnie dowodem, że nasze wypytywanie nie jest sugestywne Ponadto, zobaczymy za chwilę, że istnieje niedostrzegalne przejście, między odpowiedziami czwartego, a poprzednich stadiów, co jest oznaką wartości przyjętej metody (zob. Wprowadzenie).

Czwarte stadium pojawia się średnio dopiero w wieku 11-12 lat. ale znajdywano 6-7 letnie dzieci należące do tego stadium.

Zacznijmy od pokazania istniejącej między trzecim i czwartym stadium ciągłości. Oto kilka znaczących pod tym względem przypadków pośrednich: dzieci faktycznie odmawiają jakiejkolwiek świadomości ciałom położonym między ziemią a księżycem, oprócz zwierząt, ale przyznają ją jeszcze słońcu i księżycowi, ponieważ poruszają się zupełnie same:

PIC (9 lat) odmawia świadomości chmurom, nie zgadza się. by miał ją ogień czy kwiat, gdyż nie tyje. Słońce jednak coś czuje: Dlaczego? - Bo tyje. Gwiazdy nie czują niczego, bo ro są iskierki. - A słońce nie jest iskierką? - Nie. (o jest iwiatb. Księżyc również jest świadomy, ale nie chmury, gdyż to jest dym. a dym nie chodd. Chmury przesuwają się same? - Nie. - A księżyc? - Tak. Ogień niczego nie czuje, bo trzeba go rozpalić. Strumyk także nie. gdyż to powietrze powoduje, że płynie

GOL (6 lat bardzo zaawansowany w rozwoju) zastrzega świadomość dla zwierząt i księżyca, bo wieczorem idzie zawsze w to samo miejsce. Natomiast ogień n* jest świadomy, bo zawsze pozostaje na tym samym miejscu i chmury także nie. ponieważ wiatr je przepycha.

REH (6 '/>) opiera się wszelkim naszym sugestiom co do chmur, wiatru, wody itp. Utrzymuje także, że słońce niczego nie czuje. Słońce coś czuje? - Nie. - Dlaczego? -Bonie żyje. Lecz gdy bliżej określa się aktywność słońca. Reh natychmiast ujawnia animizm utajony: Dlaczego słońce wschodzi? - Żeby świecić. - Dlaczego? - Wie wiem. - Kiedy są chmury i deszcz, to co wtedy słońce robi? - Odchodzi, bo jest brzydka pogoda. - Dlaczego? - Bonie chce moknąć na deszczu itp.

Gekawe. że to prawie zawsze słońce i księżyc są najdłużej ożywiane. Są to. w istocie, jedyne ciała, których ruch zdaje się równie spontaniczny jak ruch zwierząt Przypadek Reha pokazuje nam. ponadto, jak animizm. nawet kiedy zdaje się zanikać, przechodzi w finalizm. Taki fakt. sam przez się dowodzi, jak delikatne jest wydawanie sądu oanimizmie dziecięcym. Ten animizm. z pewnością, nie jest prosty i daleki jest także od pospolitego antropomorfizmu. jak i mechanizmów dorosłego. Teraz wyraźne przykłady czwartego stadium:

CEL (10:7) odmawia jakiejkolwiek świadomości nawet słońcu czy księżycowi. ponieważ to nie jest żywe. Czy istnieją rzeczy, które wiedzą lub czują? - RoSiny. rwierzęta. osoby, owady. - To wszystko? - Tak. - Wiatr może czuć? - Nie itp.

150

VlSC (11:1) usprawiedliwia te same odmowy, mówiąc każdorazowo: Nie (to nie czuje niczego], bo to jest rzecz, to nie jest żywe.

FALQ (7:3) każdorazowo jako dowód podaje materiał z którego jest zrobiony przedmiot: ogień nie czuje niczego, bo to jest palone drzewo, chmury, bo to jest deszcz. słońce, bo to jest ogień, księżyc, bo to jest chmurka (jest w tym spontaniczny wyraz przekonania, które będziemy analizować w rozdz. 9]. wiatr, bo wcale nie ma głowy itp.

Pojęcie -rzeczy" używane przez Visca w sensie przedmiotu bez życia jest rzadkie przed upływem 11 roku życia. Jego pojawienie się oznacza schyłek animizmu dziecięcego.

Wnioski

Zanim przejdziemy do kontynuacji badania animizmu dziecięcego, przez analizę pojęcia _żyoa" i pojęcia konieczności moralnej praw naturalnych, ważne jest uściślenie interpretacji, jaką trzeba nadać poprzednim wynikom.

Otrzymane dotąd wyniki podzieliliśmy na cztery różne stadia. Teraz należy zastanowić się. czy takie ujmowanie w system, jakiego wymagają te stadia, istnieje faktycznie w myśleniu spontanicznym dziecka i czy cztery typy wyróżnionych odpowiedzi, tworzą naprawdę stadia, to znaczy kolejno następujące po sobie typy odpowiedzi.

Odnośnie do pierwszego punktu, stopień systematyzacji animistycznych przekonań jest oczywiście o wiele mniejszy, niż można by się tego spodziewać czytając nas. Animizm istnieje u dziecka daleko bardziej jako nastawienie umysłu, pewien schemat wyjaśniania, aniżeli świadomie systematyczne przekonanie. Dwa zasadnicze powody zmusiły nas. aby sprowadzić wydzielone systematyzacje do tych proporcji.

Pierwszy wynika z logicznej struktury myślenia dziecka. Przede wszystkim, myślenie dziecka jest mniej świadome siebie aniżeli nasze, tak że nawet domyślne systematyzacje, jak te. które znaleźliśmy na przykład w odpowiedziach drugiego stadium, kiepsko są spostrzegane przez samo dziecko: powodowane są o wiele bardziej ekonomią reakcji (ekonomią pociągająca za sobą jednolitość), niż celowym poszukiwaniem spójności. Stąd niezdolność dziecka do motywowania swoich sądów, do uzasadniania każdego twierdzenia z osobna. Tak właśnie dziecko z drugiego stadium (życie ■ ruch) nie jest świadome powodów, które każą mu odpowiadać .tak" lub „nie" na nasze rozmaite pytania. Taka świadomość i zdolność uzasadniania pojawiają się w trzecim stadium, ale jeszcze w stanie początkowym. Dopiero w czwartym stadium, przemyślana systematyzacja następuje po systematyzacji domyślnej, ale dzieje się to właśnie w okresie, gdy animizm jest usuwany z umysłowości dziecięcej.

151

—