soc 43

nie, zaklinanie itp. skutecznie ją usunie. Wykonywanie czynności magicznych było zastrzeżone dla ściśle określonych osób mających, jak wierzono, kontakt z siłami'nadprzyrodzonymi i dzięki temu posiadających nad nimi władzę. Znaczenie magii można odnieść do swoistej, „mitologii choroby” w kulturze ludowej. Traktowano ją zawsze jako coś wrogiego, obcego zewnętrznego, coś co podstępnie wnika w życie człowieka i je niszczy. Im mniej wiedziano o realnych przyczynach chorób, tym więcej gromadziło się elementów magicznych, tak np. było z domniemaną etiologią chorób nowotworowych; Wiedza ludowa będąca częścią kultury ludowej to cały obszar rzeczywistości materialnej i duchowej, widzenie zjawisk w związku „wszystkiego ze wszystkim” - kosmosu, przyrody i człowieka.⁴⁷

3.2 Uwarunkowania mezospołeczne

a. Stosunek do instytucji i zawodów medycznych

Trwałą cechą chłopskiego stosunku do choroby i chorowania jest nieufność do zawodów i instytucji medycznych wynikająca z zamkniętego i lokalnego charakteru kultury, podziału na „swoich” i „obcych”. Nieufność tę rodzi również lęk przed tym, co jest nieznane, zaś kontakt ludności wsi z lekarzem był ograniczony. Możliwości medycyny były przy tym lekceważone i niedoceniane.

Z jednej strony wierzono w domowe samolecznictwo i sprawdzone lecznictwo ludowe, z drugiej strony szukano oparcia w Bogu, licząc się z przeznaczeniem. Przy takim nastawieniu lekarz był niepotrzebny, a jego wizyta kojarzyła się z ostatnią fazą choroby i śmiercią: „Jeśli wzywano lekarza, to zwykle w ostatniej chwili (...). Przed sprowadzeniem lekarza bronili się zresztą sami chorzy obawiając się, że lekarze trują.”⁴⁸ Uważano też powszechnie, że „trzeba szczególnie unikać zastrzyków, które są groźne dla zdrowia” 'przez zastrzyki rozumiano „wszelkie manipulacje, w których następuje ukłucie igłą (pobieranie krwi do analizy, płynu z opłucnej itp). Bardzo obawiano się też diety szpitalnej, powszechnie akceptowano opinię, że w szpitalu głodzą.”⁴⁹ Lekarze samokrytyc nie zwracali uwagę, że często brak zaufania wynika z niski jakości świadczeń terapeutycznych, a także zdarzających s błędów jatrogennych. Nie mniejsze znaczenie miał fakt, że 1< karze myśleli i działali inaczej niż medycyna ludowa, nie m< gli więc sprostać specyficznym wymaganiom i oczekiwanioi łudzi ze wsi. Chłop słysząc od lekarza słowa „...obracając w niwecz jego wierzenia doznaje głębokiego rozczarowani; (...) Człowiek z ludu nie żąda od lekarza uczonych diagno: Zasadniczo chłop zna i uznaje trzy tylko rozpoznania: zazię bienie, podźwignięcie i zarażenie. Jeśli w wyjaśnieniach leks rza (...) nie znajdzie się jedno z tych rozpoznań, pacjent jes niezadowolony".⁵⁰ Rodzina chłopska wymagała od lekarz szybkiego, skutecznego działania i przywrócenia zdolności d pracy, jednoznacznej diagnozy, leczenia bezbolesnego i bezo peracyjnego. „Doktór powinien bez prześwietlenia wszystk wiedzieć. Od tego jest doktorem. Na wsi potrzebny jest cudo wny doktór. Nie ma czasu na prześwietlenie i na jakieś bada nia krwi. Nie ma czasu ciągle do doktora przychodzić, żeb; się poznał na chorobie i pomału ją wyleczył. Robota w poh nie czeka”.⁵¹ Sceptycyzm chłopski dotyczył też nielicznycł jeszcze do niedawna przedstawicieli innych profesji medycznych (dyplomowanych pielęgniarek, położnych): „... a po porodzie egzaminowana akuszerka ręcznik moczony w zimne; wodzie na brzuch kładzie. Jeszcze macicę przeziębi.”⁵² S. Kosiński charakteryzując stosunek do instytucji medycznych w końcu lat 30-tych stwierdza: „Ludność wiejska z różnych powodów unikała leczenia szpitalnego, a nawet często manifestowała wobec tej instytucji negatywne postawy.”^5,9

Wydaje się, że mimo przeobrażeń, jakim podlegała wieś polska, pewien sceptycyzm i ambiwalencja w stosunku do lekarzy utrzymują się nadal. Z badań epidemiologicznych prowadzonych na przełomie lat 70-tych i 80-tych wynika, między innymi, że tylko 1/5 rodzin chłopskich reaguje na chorobę wizytą u lekarza, często respondenci chcą „przechodzić chorobę” (zawsze - 14,4%, często - 14,2%). Złym wskaźnikom zdrowotnym na wsi towarzyszy niski ciągle poziom hospitalizacji, zwłaszcza wśród często chorujących osób w pode-

61