socjologia samobojstwa6

/

/

-• ' -    .......'    ^    .....--- - .i y

104

5. Dewiacja samotnicza - samobójstwo

cztery typy samobójstw: anomiczne, altruistyczne, egoistyczne i fatalistyczne. Saniio-bójstwo anomiczne powstaje na tle rozluźnienia lub zerwania więzi między jednóst-ką a społeczeństwem. Dotyczy osób przywiązanych do istniejącego porządku społecznego i jest przejawem rozregulowania określonego ładu normatywnego. Czynnikami wyzwalającymi procesy anomiczne mogą być kryzysy gospodarcze lub systemowe, nagłe wzbogacenie, utrata pracy lub gwałtowny awans społeczny odrywający jednostkę od dotychczasowego środowiska.

Zupełnie inna jest sytuacja osób dokonujących zamachów samobójczych z porodów egoistycznych. Ten typ motywacji dominuje u osób, które nigdy nie wytworzyły silnych więzi ze środowiskiem społecznym. Można by go nazwać konsekwentną manifestacją woli jednostki, gdyby nie poczucie wyobcowania, jakie towarzyszy egoistycznym samobójcom. Wydaje się, że o ile samobójstwo anomiczne jest przejawem nieumiejętności sprostania wyzwaniom, jakie niesie życie, o tyle samobójstwo egoistycźhe jest przejawem braku zainteresowania tymi wyzwaniami._; ,j    j

Kolejną wymienioną przez Durkheima jest motywacja altruistyczna. Jest ona z kolei efektem przesocjalizowania. Wypływa z bardzo silnego przywiązania jednostki Ido norm społecznych. Często przejawia się w postaci heroicznej, np. poświęcenia się qla jakiejś idei, dla drugiego człowieka, np. śmierć w pożarze w celu ratowania kogoś.'

Samobójstwo fatalistyczne wywołane jest jakimś zdarzeniem losowym, z którym jednostka nie jest w stanie się pogodzić, np. uwięzieniem, kalectwem itp. Ten typ motywacji najsłabiej został opisany przez Durkheima i jego zwolenników. Nie bardzo wiadomo np., czym tak naprawdę różni się samobójstwo fatalistyczne od anomiczne-go. Do tej kategorii zaliczane są także przypadki eutanazji (por. Jarosz, 1997).

5.3.2. Efekt Wertera

Jest jednym z dramatycznych efektów wywierania wpływu społecznego na jednostkę. Okazuje się, że usłyszenie informacji o samobójstwie w mediach, w otoczeniu, obserwacja tego typu zdarzenia może w przypadku niektórych osób działać jak iskra żs palna uruchamiająca własne zachowanie. David Philips, autor pojęcia, nazywaj to „społecznym dowodem słuszności”, co ma oznaczać, że naśladowanie zachowania osób znaczących, a przypuszczam, że także innych, jest wystarczającym uzasadnieniem własnego zachowania. Psychologowie społeczni natomiast określają ten proces jako torowanie poznawcze (zob. rozdz. 6). Philips w 1974 r. wprowadził to pojęcie, nawiązując do książki Goethego Cierpienia młodego Wertera, której opublikowanie doprowadziło do masowych samobójstw. W niektórych krajach w związku z tym zakazano jej dystrybucji.

Istnieje kilka czynników mających wpływ na zwiększenie ryzyka naśladowania zamachu samobójczego:

• status społeczny samobójcy obserwowanego (osoby sławne dość często są wzorcami dla tego typu zachowań),

5.3. Uwarunkowania samobójstw

1

I; • gotowość emocjonalna do tego typu rozwiązań (gniew, pragnienie odwetu, |:bo silny lęk, niepokój),

• kryzys dotychczasowych strategii reagowania w sytuacjach trudnych.

8| Podobno istnieje udowodniony związek między nagłośnieniem w mediach fa | ; popełnienia samobójstwa a wzrostem liczby popełnionych samobójstw. Wzrost • sięga średnio 1000% w przypadkach samobójstw sławnych ludzi i kilkaset proc II w przypadku mniej znanych osób. Jednak do danych tych należy podchodzić osti p nie, ponieważ uwzględniają one również tzw. pozorowane wypadki samochodo których rzeczywiste powody mogą nie zawsze być właściwie odczytane.

5.3.3. Syndrom presuicydainy - zachowanie suicydalne

Podawane przez socjologów przyczyny samobójstw sygnalizują najczęściej po dy, dla których uruchomiony zostaje proces zakończony zamachem samobójcz Jednak sam proces „dojrzewania” do samobójstwa jest dosyć złożony. Bywa ró; nazywany: suicydopatią, suicydią, stanami prodromalnymi, zespołem presuicydali lub zachowaniem suicydalnym. U niektórych jednostek przebiega dłużej, u inr krócej i ma kilka charakterystycznych etapów.

Najczęściej opisywany jest syndrom presuicydainy w ujęciu Ringeia (1987) i o muje trzy fazy: zawężenie, hamowanie agresji i wyobrażenie śmierci. Zawężenie lega, najogólniej rzecz biorąc, na fiksacji jednostki na własnych przeżyciach i ogr czeniu naturalnej życiowej ekspansji. Przejawia się ogólnym poczuciem niemożn sprostania wymaganiom życia, koncentracją na osobistych problemach i analizo niu wszystkich zdarzeń przez pryzmat tych właśnie problemów. Następstwem ta go postrzegania rzeczywistości jest poczucie odrętwienia, rezygnacja z aktywnego cia, brak spontaniczności, dominacja sfery emocjonalno-afektywncj nad racjona W ślad za koncentracją na osobistych przeżyciach następuje wyalienowanie jedn ki ze świata społecznego, ograniczenie kontaktów międzyludzkich, narastające po cie wyobcowania. Zdarza się, że osoba taka ogranicza swoje kontakty do jednego c wieka, od którego uzależnia własne poczucie bezpieczeństwa. Zawężeniu ulega t: świat wartości, w kierunku nadmiernej subiektywizacji. Dzieje się tak dlatego, że nostka wyobcowana ze świata zewnętrznego traci punkt odniesienia dla oceny ’ snych celów osobistych. Tworzy więc własne reguły aksjologiczne ułatwiające,: niem niektórych badaczy, podjęcie decyzji o autodestrukcji.

Drugim ważnym elementem syndromu presuicydalnego jest hamowanie agr W tej kwestii Ringel właściwie podzielił stanowisko psychoanalityków, przyjmują< kierowanie agresji na siebie jest ostatecznie efektem zablokowania możliwości w dowania jej na zewnątrz. Wypływa to z takiego trochę hydraulicznego założeni: jeżeli człowiek zostanie pobudzony do agresji i owo pobudzenie nie zostanie rc dowane w działaniu, to energia zgromadzona do realizacji zamiaru agresywnego

ti k---:----/ i mo\