spermatogeneza

T: ';sia 1.1. Nazewnictwo i pochodzenie osłon jajowych			i
Grupa:	Ostona:	Miejsce powstawania:
Ssaki	osłona przejrzysta:	jajnik
Ptaki	osłona żółtkowa: „białko”: osłony pergaminowe: skorupa wapienna:	jajnik/jajowód jajowód jajowód (część zw. cieśnią) jajowód (część zw. macicą)	■V-,
Ryby	osłona promienista (chorion): osłona galaretowata:	jajnik jajowód	m
Owady	osłona żółtkowa: chorion (endo- i egzochorion):	jajnik jajnik	I
1.2.1.2.	Spermatogeneza
Proces spermatogenezy polega na wytworzeniu męskich gamet, zwanych plemnikami;, które podczas zapłodnienia służą do przekazania gamecie żeńskiej haploidalnego gc? nomu osobnika męskiego. U większości zwierząt spermatogeneza odbywa się w gonadach męskich, zwanych jądrami; jedynie u najprymitywniejszych bezkręgowców g<| nady się nie tworzą. Na przykład u gąbek spermatogeneza zachodzi w tzw. spermatd| cystach tworzących się przejściowo, w różnych miejscach ciała, podczas trwania sezon! rozrodczego. Są to skupienia komórek płciowych, otoczone pojedynczą warstwą płaą|

kich komórek. Podobnie jest u stulbioptawów, plemniki wytwarzane są w formowanycj okresowo strukturach, zwanych spermariami. W niektórych przypadkach mimo obecności gonad męskich spermatogeneza odbywa się w zasadzie poza nimi. Przykładem sf wieloszczety, u których powstałe w gonadach spermatogonia przechodzą do płynu cel<| matycznego, wypełniającego jamę ciała, gdzie odbywa się ich dalszy rozwój kończą® się wytworzeniem plemników.    J

Jądra kręgowców są z reguły parzyste, wyjątkiem są kręgouste i niektóre ryby. Po| względem kształtu mogą być taśmowate (kręgouste, bezżuchwowce), kuliste (wiele be; kręgowców), owalne (gadokształtne, ssaki) lub płatowate (płazy ogoniaste). U kręgouś tych, ryb, płazów ogoniastych i niektórych bezogonowych jądra zbudowane są z pęcherzyków nasiennych, zwanych spermatocystami, natomiast u owodniowców (gady, ptaki, ssaki) gonady utworzone są z kanalików nasiennych.

.

1.2.1.2.1. Budowa jądra ssaków

Jądro ssaków jest parzyste, otoczone łącznotkankową torebką włóknistą, zwaną błoną białawą (ryc. 1.22). Jego wnętrze podzielone jest przegrodami łącznotkankowymi n| liczne, stożkowatego kształtu zraziki jądrowe (u człowieka od 200 do 300). W jądrać| człowieka każdy z nich zawiera 1-4 długich kanalików, zwanych kanalikami plemm-kotwórczymi (kanalikami krętymi jądra, kanalikami nasiennymi), w których wytwif rżane są plemniki. Przestrzenie między kanalikami piemnikotwórczymi wypełni

'JS

zrazik jądra

kanalik-

plemnikotwórczy

błona biaława

tkanka • śródmiąższowa jądra

przewodzik

odprowadzający

przewód

najądrza

sieć

jądra

kanalik prosty jądra

Ryc. 1.22. Budowa gonady męskiej (jądra) ssaka

tkanka śródmiąższowa jądra, w której, oprócz fibroblastów, makrofagów i komórek tucznych, występują w niewielkich skupieniach komórki śródmiąższowe jądra (komórki Leydiga), produkujące i wydzielające męskie hormony płciowe, zwane androge-nami, które odpowiedzialne są m.in. za drugorzędowe cechy płciowe i stymulację spermatogenez}'. W jądrze szczura znajduje się ok. 22 min komórek Leydiga na gram jądra. Kanaliki plemnikotwórcze w zwężonej szczytowej części każdego zrazika przechodzą w krótkie kanaliki proste jądra (w których nie powstają plemniki; fot. 1.10), a te z kolei uchodzą do sieci jądra.

KANALIKI PLEMNIKOTWÓRCZE JĄDRA

Zasadniczą masę jądra ssaków tworzą kanaliki plemnikotwórcze (w przypadku człowieka stanowią one ok. 90% objętości jądra), w których przebiega proces spermatogenezy prowadzący do wytworzenia plemników. Całkowita ich długość w jądrach barana wynosi ok. 3 km, natomiast u człowieka ok. 250 m. Kanaliki plemnikotwórcze wyścielone są nabłonkiem plemnikotwórczym (płciowym) osadzonym na błonie pod-stawnej. W skład nabłonka wchodzą dwa rodzaje komórek: komórki płciowe w różnych stadiach dojrzewania oraz somatyczne komórki podporowe, zwane również komórkami Sertolego, pełniące względem komórek płciowych funkcje podporowe i odżywcze (ryc. 1.23).

61