spermatogeneza

T:':?!a 1.1. Nazewnictwo i pochodzenie oston jajowych

Grupa:

Osłona:

Miejsce powstawania:

Ssaki

osłona przejrzysta:

jajnik

osłona żółtkowa: „białko”:

osłony pergaminowe: skorupa wapienna:

Ptaki

jajnik/jajowód

jajowód

jajowód (część zw. cieśnią) jajowód (część zw. macicą)

Ryby

osłona promienista (chorion): osłona galaretowata:

jajnik

jajowód

Owady

osłona żółtkowa:

chorion (endo- i egzochorion):

ajnik

jajnik

1.2.1.2. Spermatogeneza

Proces spermatogenezy polega na wytworzeniu męskich gamet, zwanych plemnikami,, które podczas zapłodnienia służą do przekazania gamecie żeńskiej haploidalnego gei nomu osobnika męskiego. U większości zwierząt spermatogeneza odbywa się w gonadach męskich, zwanych jądrami; jedynie u najprymitywniejszych bezkręgowców gonady się nie tworzą. Na przykład u gąbek spermatogeneza zachodzi w tzw. spermato-cystach tworzących się przejściowo, w różnych miejscach ciała, podczas trwania sezonu; rozrodczego. Są to skupienia komórek płciowych, otoczone pojedynczą warstwą piasj kich komórek. Podobnie jest u stułbiopławów, plemniki wytwarzane są w formowany® okresowo strukturach, zwanych spermariami. W niektórych przypadkach mimo obecności gonad męskich spermatogeneza odbywa się w zasadzie poza nimi. Przykładem ś wieloszczety, u których powstałe w gonadach spermatogonia przechodzą do płynu celi| matycznego, wypełniającego jamę ciała, gdzie odbywa się ich dalszy rozwój kończąc) się wytworzeniem plemników.

Jądra kręgowców są z reguły parzyste, wyjątkiem są kręgouste i niektóre ryby. Pod. względem kształtu mogą być taśmowate (kręgouste, bezżuchwowce), kuliste (wiele bezkręgowców), owalne (gadoksztaltne, ssaki) lub płatowate (płazy ogoniaste). U kręgom tych, ryb, płazów ogoniastych i niektórych bezogonowych jądra zbudowane są z pęcherzyków nasiennych, zwanych spermatocystami, natomiast u owodniowców (gady, ptaki, ssaki) gonady utworzone są z kanalików nasiennych.

1.2.1.2.1. Budowa jądra ssaków

Jądro ssaków jest parzyste, otoczone łącznotkankową torebką włóknistą, zwaną błoną białawą (ryc. 1.22). Jego wnętrze podzielone jest przegrodami łącznotkankowymi n| liczne, stożkowatego kształtu zraziki jądrowe (u człowieka od 200 do 300). W jądracf człowieka każdy z nich zawiera 1-4 długich kanalików, zwanych kanalikami plemni-kotwórczymi (kanalikami krętymi jądra, kanalikami nasiennymi), w których wytw# rżane są plemniki. Przestrzenie między kanalikami plemnikotwórczymi wypełnia tkanka śródmiąższowa jądra, w której, oprócz fibroblastów, makrofagów i komórek tucznych, występują w niewielkich skupieniach komórki .śródmiąższowe jądra (komórki Leydiga), produkujące i wydzielające męskie hormony płciowe, zwane androge-nami, które odpowiedzialne są m.in. za drugorzędowe cechy płciowe i stymulację spermatogenez)'. W jądrze szczura znajduje się ok. 22 min komórek Leydiga na gram jądra. Kanaliki plemnikotwórcze w zwężonej szczytowej części każdego zrazika przechodzą w krótkie kanaliki proste jądra (w których nie powstają plemniki; fot. 1.10), a te z kolei uchodzą do sieci jądra.

KANALIKI PLEMNIKOTWÓRCZE JĄDRA

Zasadniczą masę jądra ssaków tworzą kanaliki plemnikotwórcze (w przypadku człowieka stanowią one ok. 90% objętości jądra), w których przebiega proces spermatogenezy prowadzący do wytworzenia plemników. Całkowita ich długość w jądrach barana wynosi ok. 3 km, natomiast u człowieka ok. 250 m. Kanaliki plemnikotwórcze wyścielone są nabłonkiem pleinnikotwórczym (płciowym) osadzonym na błonie pod-stawnej. W skład nabłonka wchodzą dwa rodzaje komórek: komórki płciowe w różnych stadiach dojrzewania oraz somatyczne komórki podporowe, zwane również komórkami Sertolego, pełniące względem komórek płciowych funkcje podporowe i odżywcze (ryc. 1.23).

kanalik plemnikotwórczy

zrazik

jądra

błona

nasieniowód

przewodzik

odprowadzający

przewód

najądrza

sieć

jądra

kanalik prosty jądra

tkanka śródmiąższowa jądra

Ryc. 1.22. Budowa gonady męskiej (jądra) ssaka

61