strony( 29

()d |)oln(>cry ku południowi możemy wyio/nn < i.irii.n i u, / zachodu nu wschód, następujące pasy rzeźby:

pas pobrzeiy, obszar najniżej wzniesiony (około l) 100 m n.p.m.); w pobliżu Elbląga znajduje się depresja o głębokości 1,8 m p.p.m., będąca najniżej położonym punktem w kraju;

pas pojezierzy (około 50-329 m n.p.m., kulminacja w Wieżycy), dużą przestrzeń zajmują obszary wznoszące się od 100 do 200 m n.p.m.; pas nizin środkowopolskich (około 50-150 m n.p.m.);

-    pas wyżyn (około 200-400 m n.p.m.) o kulminacji 612 m n.p.m. (Łysica);

-    pas kotlin podkarpackich (około 140-300 m n.p.m.);

pas gór (Karpaty i Sudety), wznoszących się do wysokości 2499 m n.p.m. (Rysy).

Pasowość ukształtowania powierzchni Polski jest uwarunkowana przeszłością geologiczną kraju. Na przykład znaczne wzniesienie nad poziomem morza obszarów pojeziernych zostało spowodowane długotrwałym postojem lądołodu w niezbyt odległym czasie; u jego czoła gromadził się wówczas materiał morenowy. Równinność Nizin Środkowopolskich jest rezultatem procesów zachodzących na przedpolu lądołodu, podobnych do tych, które współcześnie zachodzą w tundrze (speł-zywanie gruntu po niewielkich pochyłościach, na podłożu wieloletniej marzłoci). Wzniesienie wyżyn i gór stanowi efekt ruchów pionowych oraz odporności budujących je skał.

Podsumowanie

1.    Polska jest krajem wybitnie nizinnym, o średniej wysokości 173 m n.p.m.

2.    Formy rzeźby możemy podzielić na: wypukłe i wklęsłe, naturalne i sztuczne. Wyróżniamy ponadto mikrorzeźbę i makrorzeźbę.

3.    Północna część Polski ma rzeźbę młodoglacjalną. Występują tu również formy erozji i akumulacji rzecznej, formy eoliczne, formy orga-nogeniczne, formy abrazji i akumulacji morskiej.

4.    Środkowa Polska i znaczna część południowej Polski ma rzeźbę staro-glacjalną.

5.    W pasie wyżyn i gór, gdzie zalegają utwory starsze od czwartorzędu, występuje bardzo zróżnicowana rzeźba gór niskich, średnich i wysokich oraz rzeźba charakterystyczna dla wyżyn. Spotykamy tu doliny przełomowe, strome krawędzie denudacyjne, cyrki lodowcowe, doliny U-ksztaltne, kras powierzchniowy i podziemny, wąwozy lessowe i inne formy terenu.

6.    Rzeźba Polski wykazuje układ pasowy.

Pytania i polecenia kontrolne

I loduj przykłady form terenu: wklęsłych i wypukłych, naturalnych i sztucznych.

' Wyjaśnij, jak powstały: wysoczyzny moreny dennej, moreny czołowe, di inuliny, sandry.

( 7,ym się różni krajobraz młodoglacjałny od staroglacjalnego?

i Wymień pasy rzeźby terenu charakterystyczne dla powierzchni Polski.

ćwiczenia

i Scharakteryzuj krajobraz występujący w miejscu twojego zamieszkani.! .1 akie tu występują formy rzeźby terenu?

' Wyjaśnij, jak powstały formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy twojej szkoły oraz w województwie, które zamieszkujesz.

¹ Wykonaj szkice najbardziej charakterystycznych form rzeźby terenu, występujących w zamieszkanym przez ciebie powiecie.

I Porównaj ukształtowanie powierzchni Polski z ukształtowaniem innych krajów europejskich. Zapisz wnioski.

I iluratura pomocnicza

\L<\mik geograficzno-krajoznawczy Polski, Warszawa 1998

\N Mańkowski, Rozwój środowisku fizyczno-geograficznego Polski, Warszawa 1978