s�kowski7

psychologicznym i że najtrudniejsze do pokonania bariery w procesie integracji mają charakter psychologiczny. Rozwiązania prawne i socjalne są jedynie punktem wyjścia do realizacji programu integracji ludzi niepełnosprawnych ze społeczeństwem ludzi zdrowych, natomiast pełna realizacja tych idei może dokonać się dopiero wtedy, gdy zostaną przekroczone bariery psychologiczne, które stanowią negatywne postawy psychospołeczne wobec inwalidów. Rozwiązania prawne i socjalne są niezbędne w realizacji pełnej integracji inwalidów ze społeczeństwem, mogą być jednak realizowane pod warunkiem, że społeczeństwo zaakceptuje te idee i uzna je za uzasadnione. R. L. Jones i S. Guskin (1984) wymieniają następujące zmiany, jakim powinny ulec relacje między społeczeństwem ludzi zdrowych a ludźmi niepełnosprawnymi:

A.    Kontakt ludzi pełnosprawnych z niepełnosprawnymi powinien opierać się nie na obawach i lęku, ale na chęci pokonania istniejących barier i prowadzić do pełnej akceptacji i normalizacji wzajemnych relacji.

B.    Osoby niepełnosprawne (również uczniowie i ich rodzice) powinny mieć znacznie większy wpływ na kształtowanie programu rehabilitacji, ponosząc również za jego kształt osobistą odpowiedzialność.

C.    Obawy osób niepełnosprawnych dotyczące zachowań i reakcji osób pełnosprawnych we wzajemnych relacjach powinny nie mieć uzasadnienia w rzeczywistości.

D.    Osoby odpowiedzialne za osoby niepełnosprawne administracyjnie lub profesjonalnie mają sprostać tej odpowiedzialności i nie lękać się, że preferowanie osób niepełnosprawnych czy to w klasie szkolnej, czy w zakładzie pracy prowadzić może do trudności i komplikacji.

Ludzie są skłonni do zmiany swoich przekonań wtedy, gdy istnieje możliwość zachowania potwierdzającego zmianę przekonania (Festinger, 1957). Zależność ta dotyczy również doświadczeń i zachowań w kontaktach z ludźmi niepełnosprawnymi. Jeżeli doświadczone zachowania są przyczyną poczucia dyskomfortu i niezadowolenia, wówczas i postawy stają się mniej życzliwe i mniej pozytywne.

Poglądy będące wynikiem studiów empirycznych nad postawami ludzi niepełnosprawnych wobec inwalidów można uszeregować w kilka grup. Oto one:

—Rostawy i oczekiwania ludzi pełnosprawnych wobec inwalidów mające negatywny charakter mają potężny i negatywny wpływ na zachowania ludzi niepełnosprawnych wobec ludzi pełnosprawnych. O wpływie oczekiwań na zachowania osób niepełnosprawnych pisali między innymi S. Rosenthal i L. Jacobson (1968), J. R. Dusek (1975), S. Guskin (1978), R. K. Yoshida i C. E. Meyers (1975).

- Postawy wobec ludzi niepełnosprawnych nie mają charakteru ciągłego i są przeważnie negatywne. Poglądy te wyrażali w swoich pracach R. E. Efron i

H. Y. Efron (1967), J. Gottlieb i L. Corman (1975). R. L. Jones (1974), J. Siller (1967) i inni. Podnosili oni także tezę, że postawy wobec inwalidów mają charakter wielowymiarowy.

Przyczyną negatywnych postaw ludzi zdrowych wobec osób niepełnosprawnych wysuwaną w wielu pracach psychologicznych są negatywne doświadczenia lub brak komunikacji wzajemnej oraz dezinformacja. Uzasadnienia takiego wniosku dostarczają liczne prace amerykańskich psychologów (Gottlieb, 1975; Corman i Gottlieb, 1978; Semmel, Gottlieb i Robinson, 1979; Guskin, 1973). S. Guskin (1973) opisuje eksperyment polegający na odgrywaniu przed osobami pełnosprawnymi sytuacji, w których występowały osoby pełnosprawne i niepełnosprawne. Sytuacje, w których osoby niepełnosprawne występowały w roli powszechnie akceptowanych, przyczyniały się do zmiany postaw osób pełnosprawnych w stosunku do nich w kierunku pozytywnym.

Osoby niepełnosprawne mają według większości psychologów niską samoocenę, co ma znaczący wpływ na kształtowanie się wzajemnych relacji między osobami niepełnosprawnymi a pełnosprawnymi. Chociaż nie wszystkie wyniki badań dotyczące samooceny osób niepełnosprawnych są zgodne, to jednak wiele z nich wskazuje na następującą zależność: samoocena inwalidy w zależności od tego, czy jest adekwatna, zaniżona, czy zawyżona, wpływa na postawy otoczenia wobec niego (Gardner, 1966; Wright, 1960; Jones i Guskin, 1984).

Wiemy coraz więcej o stosunku społeczeństwa do osób niepełnosprawnych. Dostarczają tych informacji zarówno badania psychologiczne, jak i obserwacja funkcjonowania osób niepełnosprawnych. Historyczny przegląd owych postaw pozwala na zauważenie, że wraz z rozwojem cywilizacji postawy wobec osób niepełnosprawnych uległy poprawie. W starożytnej Grecji praktykowane były przypadki dzieciobójstwa, gdy dzieci były niepełnosprawne. Podobne wypadki zdarzały się także we wczesnym średniowieczu, ale znacznie rzadziej, a w każdym razie nie była to oficjalna praktyka. Obecnie podobne praktyki w okresie prenatalnym zdarzają się tylko w nielicznych przypadkach, gdy diagnoza lekarska przesądza z bardzo dużym prawdopodobieństwem, że dziecko, które ma się urodzić, będzie niepełnosprawne. Chodzi tu głównie o przypadki głębokiego upośledzenia umysłowego. O poprawie postaw wobec inwalidów świadczą liczne badania psychologiczne (Jones i Guskin, 1984). Wielu inspirujących informacji dostarczają także badania dotyczące rodzinnego funkcjonowania osób niepełnosprawnych (Rickard, 1962). Okazuje się na ich podstawie, że akceptacja inwalidztwa pozwala na realizację procesu rehabilitacji psychicznej i społecznej, na adekwatną samoocenę swoich możliwości i ograniczeń. Stanowi zatem punkt wyjścia w kształtowaniu się prawidłowych postaw i relacji interpersonalnych. Brak akceptacji inwalidztwa jest ważnym czynnikiem zaburzającym proces

23