�egna�ek9

211

paktyUK Mrów d\^adalcc)'czn>vh w procesie kształcenia \y ich mlcgntaym związku z całokształtem czynności nauczycieli i uczniów¹, choć początkowo uloż-samiino go z praktycznym \Wkorzyaanicm technicznych środków dydaktycznych (mediów). Przez niektórych technologia kształcenia w dalszym ciągu utożsamiana jWł wykorzystywaniem w edukacji najnowszych generacji środków dydaktycznych*.

Dli pracy dydaktycznej t wychowawczej nauczycieli ważniejsze znaczenie od ińtetn&tuiy dydaktycznej, na którą me mi on zbyt wielkiego wpływu, mają środki dydaktyczne Pozostają one w bezpośrednim związku z metodami kształcenia, któ* tych dobór i wykorzystanie zależy bezpośrednio od niego. Są więc tym elementem wyposażana materialnego szkoły (uczelni), którego efektywne wykorzystane leży w lękach nauczyciela, to znaczy zależy od jego kwalifilaeji w tym zakresie, a także chęci

Spośród wielu definicji środków dydaktycznych najbardziej odpowiednia wy. daje się być definicją Cz. Kuplslewlcza. która właśnie z tego powodu jest najeżę, śctcj cytowana w różnych opracowaniach dydaktycznych. Według niego, „środki dy. dilóyczne są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk, itp.. ulatniają im bezpośrednie I po. średnie poznawanie rzeczywistości, dzięki czemu uspraw niają procesy naucza-nia-uc/e-ala się. a przez to wpływają korzystnie na jego efekty końcowe'⁰.

Trochę podobna, choć bardziej ogólna, jest definicja W. Okonia, który środkami dydaktycznymi nazywa .przedmioty materialne, umożliwiające usprawnienie procesu nauczania-HMcnia się i uzyskania optymalnych osiągnięć szkolnych"¹.

Oprócz temunu „środek dydaktycaty" można spotkać się również, zwłaszcza w praktyce dyd&yttnej. zdtreślcmem „pomoc dydakty czna" lub ..pomoc naukowa". Na ogół zakres znaczeniowy tych określeń jest szerszy niż środek dydaktyczny. Przez pomoc dydaktyczoą rozumie się przedmiot używany w procesie kształcenia, który w określony sposób prezentuje poznawane zjawisko lub czynność. Zastępuje więc w procesie kształcenia poznawane rzeczywistego przedmiotu, zjawiska czy procesu w środowisku naturalnym.

Nazwa „pomoc naukowa” (dydaktyczna) powstała, gdy proces dydaktyczny rozumiano jako przekazywanie uczniom (studentom) wiadomości w formie słownej w gotowej postaci, czyii wtedy, kiedy miał on charakter podający. Stosowane wówczas okazy naturalne, modele, środki symboliczne czy obrazy służyły do ilustrowania podawanych wiadomości, a więc stanowiły dla nauczyciela istotną pomoc w przekazywana wiadomości⁴. Obecnie, bedy radykalnie zmieniła się istota procesu kształty-nią, pojęcie tonie jot już. adekwatne do roli, jaką spełniają w mm środki dydaktyczne.

Zakres (emanu „środek dydaktyczny " zdaniem E. Fleminga, obejmuje;

•) materiał dydaktyczny.

¹ f BctcMKta, DfMt^ś knalam op. cl, » W). 'CshphNiAMąh-^d^Lm.

* W (łań, jtłwy iló*mkfiidatopa9)‘, 1996.1281.

'( Kotantó.opeii.ł M

*t ttmmą. (Mm tae&*k ,op dl.s MJ

b) uiTądsenia techniczne.

Materia! dydaktyczny to pewna troić, która przekazywana je** jako zespól bodiców sensorycznych i nosi nazwo komunikatu, np. obraz filmowy czy tez określona troić zapisana na folii. itp. Ponadto jest to równie/, podłoże materialne, na IctÓr rym została zapisana ta treść. czyli nośnik komunikatu, np. taśma filmowa, folia itp

Natomiast urządzenia techniczne to środki przekazu. umo/Jiwtąjącc nadanie ożywionego komunikatu odbiorcy, np. projektor filmowy, rzutnik światła dziennego ftp.

Niektórzy autorzy opracowań dydaktycznych są zwolennikami rozdzielania pojęć: środki dydaktyczne i materiały dydaktyczne. Według np lana iac oby'ego środki dydaktyczne — to urządzenia umożliwiające wykorzystanie materiałów dydaktycznych, np. środkiem dydaktycznym jest magnetofon, gra foskop. magnetowid. komputer, a materiałem dydaktycznym odpowiednio - nagranie magnetyczne, foliogram, nagranie magnetowidowe, program komputerowy¹.

Dwa ostatnie ujęcia środków dydaktycznych nie obejmują uk zwanych środków prostych, określanych również jako przedmioty materialne i okazy natnralae Należą do nich np. tablice kredowe, tablice magnetyczne, mapy. schematy, modele, przekroje. kawałki minerałów, szkielety zwierząt, odpowiednio spreparowane owady, gady. żywe zwierzęta, robaki itp.

Pojęcie ..środki dydaktyczne" nie jest. jak widać, jednolicie rozumiane. Wydaje się jednak. że powinno ono obejmować zarówno to. co nazywane jest materiałem dydaktycznym prezentowanym w postaci różnego rodzaju komunikatów, jak i nośnik tego komunikatu (np. płyta CD. folia itp.) oraz urządzenie tlnżącejrgo prezentacji (np. magnetowid, komputer, rzutnik światła dziennego), a ponadto równica proste przedmioty I okazy naturalne, służące u poglądowi cm u procesu kształcenia. Przedmioty tc mogą występować w postaci oryginalnych egzemplarzy lub jako ich zastępniki (modele, przekroje, zdjęcia, symbole). Natomiast okazy materialne mogą być żywe lub odpowiednio spreparowane.

Materiał dydaktyczny — zdaniem F. Be reżnic kiego — stanowi najważniejszy element szeroko rozumianych środków dydaktycznych. Często zdarza się tak. żc jest on jedynym ich składnikiem i wówczas terminy tc mogą być używane zamiennie. Je*I wiele materiałów dydaktycznych, do których prezentacji nie potrzeba stosować żadnych urządzeń technicznych, jak np. materiały drukowane (testy dydaktyczne, teksty programowane itp.) czy graficzne (fotografie, ilustracje).¹

8.2. Klasyfikacja i funkcje środków dydaktycznych

Spośród wielu typologii środków dydaktycznych najprostszym wydaje się być podział przedstawiony W książce E. Fleminga i J. Jacóby‘cgo Środki aadiowtsoalme iv dydaktyce szkoły wySsscj (1969). Wymieniają oni następujące grupy środków':

• J. iacoby, ft’riinifT*»nr środki i •materiały dydaktyesme, WSiP. SWutM Iggnj *- 2S. ³ F. Bcccżnicki. op. eU.. a. 371.

' Cytuję aau MV. Okoń. H-yro^ntremie— op dl. |g 305.