DSC1007

iflBąy*U>«*3 nowel i prumjdo Dygasiński obraz różnych!

wcześnie zetknął się z biedą. Poznał ją i z własnego doświadczę* nia, i z obserwacji życia służby folwarcznej. W dzieciństwie widział jeszcze stosunki pańszczyźniane. Gorąco potępił je m. in. w jednej z wczesnych nowel <pt. Podpalaczka. „I tylko wierutna przewrotność, fałsz tendencyjny — pisał — może tę gorzką, ale rzeczywistą prawdę przeszłości przyodziewaó w jakieś mdłe sen-tymenta”. Współczucie wobec niedoli biedoty wiejskiej zostanie ' stałym motywem 'twórczości Dygasińskiego. Towarzyszyć mu będzie krytyka egoizmu i zakłamania moralnego obszarników.

Do gimnazjum uczęszczał w Pińczowie, później w Kielcach. (O latach szkolnych wydał Dygasiński w roku 1899 wspomnienia pt. W Kielcach). W roku 1862 udał się na studia wyższe do Warszawy. Rozpoczął je w Szkole Głównej na jyydziale historyczno-filologicznym. W okresie powstania został uwięziony w Olkuszu. Po wyjściu z więzienia kontynuował studia, wciąż przerywane z powodu ciężkiej sytuacji materialnej. Nie mogąc utrzymać się w Warszawie Dygasiński został guwernerem. Do pracy tej wracał niejednokrotnie jeszcze w ostatnim okresie życia. Działalność pisarska nie zapewniała mu dostatecznych -podstaw utrzymania. Próbował różnych zawodów. Był wydawcą książek, publicystą, redaktorem czasopism, uczył w prywatnych szkołach i domach.

W lalach 1871—1877 przebywał'Dygasiński w Krakowie, gdzie prowadził księgarnię nakładową. Zorganizował m. in. Bibliotekę i Umiejętności Przyrodniczych. Sam był tłumaczem książek i artykułów z dziedziny psychologii, pedagogiki i filozofa. Przyczyniał się do upowszechniania naukowego, ma te realistycznego poglądu SM świat, wydawał dzieła Karola Darwina. Spotkało się to z gwałtowną reakcją sfer konserwatywno-klerykalnych, pod których pcMnatoyis wpływem był ówczesny Kraków. Księgarnia Dyga-sir irfiąpi padła ofiarą bojkotu klery kaJnego. Po jej upadku pisarz jmrnirtat w,- w roku 1877 do Warszawy, gdzie prowadził w dal-gąndipi żywą    publicystyczną i przekładową.

Deptam w reku Igi ukazał się pierwszy Zbiór nowel Dyga-Byt to j" 3 g|g bardao płodnej działalności literackiej ‘gpz Pktaam MQ dsaWnaid. trwającej sraazią _n^_ f

ąpshM dwstktątniit fiMU

OwsdsMZhta MM

środowisk społecznych. Ze szczególnym zamiłowaniem i znawstwem opisywał środowisko wiejskie (zarówno życie chłopów, drobnej szlachty. Jak i dwór obszamiczy) oraz drobnortiieszcżeńskie. Widzimy to w licznych nowelach i powieściach: Na pańskim dworze (1884), Von Molken (1885), Z siół, pól i lasów (1887), Właściciele <1887), Beldonek (1888), Pan Jędrzej Piszczalski (1890), Gorzałka (1894), Dramaty lubądzkie (1897), W Swojczy (1889), Margieta i Margielka (1901).

W wielu powieściach i nowelach Dygasińskiego koncepcja artystyczna polega na równoległym opisie świata zwierząt i świata ludzkiego. Tak jest właśnie w Zającu czy w innych utworach, jak np. Co się dzieje w gniazdach (1884), Wilk, psy i ludzie (1884), Gody życia (1902). Rzadziej ukazywał Dygasiński życie wielkiego miasta — np.: Dni i noce w kantorze (1885), Na warszawskim bruku (1866), Nowe tajemnice Warszawy (1887).

W latach 1890 i 1891 wyjeżdżał Dygasiński do Brazylii jako korespondent ,,Kuriera Warszawskiego” dila zbadania życia polskiej emigracji chłopskiej (stąd powieść pyt. Na złamanie karku).

Zmarł 3 czerwca 1902 roku w Grodzisku pod Warszawą.

II

[jKto doszedł do dobrobytu” — pytał Dygasiński w rdxu 1886 na łamach czasopisma „Wędrowiec”, rozważając sprawę realizacji hasła pracy organicznej w życiu społecznym. Odpowiedź, jaką pisarz daje na to pytanie, jest wyrazem głębokiego rozczarowania do panującego porządku społecznego. „Przemysłowcy — mówi Dygasiński — bogacili się u nas zawsze, no i używali bogactw tak samo przed programem pracy organicznej, jak i obecnie...” ..Powszechny dobrobyt”, głoszony przez ideologów pozytywistycznych, okazał się kłamstwem. Korzyści z rozwoju kapitalizmu zagarnęła burżuazja.

Na podłożu tego właśnie rozczarowania kształtowała słą wizja rzeczywistości społecznej, jaką znajdujemy w nowelach i powie ściach Dygasińskiego z dwu ostatnich diubfdokd wieku. Wyrosła ona już s odmiennyrh doświadcaaA pisarza mta tst które gromadził on w latach dakndzkdityGk w społecznej załamała się jego dawna beekrylyoma