0002501

rzyły gruszkę lub jabłko, ale w inszćj chemicznćj formie.

Zwróćmy uwagę jeszcze na jeden objaw, który w codziennśm życiu widzimy, ale się nad nim nie zastanawiamy. Młoda perka, niedojrzałe jabłko, albo latorośl roślinna dają, nam dowody przemian chemicznych, mających dla człowieka wielkie znaczenie. Niedojrzała perka więdnie, zsycha się, dostaje brzydkie wejrzenie i staje się niesmaczną; jabłko niedojrzałe zerwane dostaje zmarszczek i nie może być długo zachowanćm; latorośl zielona również się zmarszczy i zczernia-wszy, umićra, chociaż się jeszcze pąkówki na niśj zazielenią.

Przyczyna tego jest zewnętrzna powłoka, która u niedojrzałych owoców i latorośli jest słabą i porami tak przepełnioną, że przepuszcza wodę zawartą w owocu. Dopićro w czasie dojrzenia skórka nabiera mocy i zamienia się w powłokę koskowatą, wody nie przepuszczającą. Taki owoc może natenczas długo leżóć, a nie straci swój świóżoścj. Zimowe jabłka i gruszki jeszcze w przyszłym roku są świóże, a pórki zimą wytrzymają. Latorośl zatrzyma wodę, a skoro je wiosenne słońce do życia obudzi, ma gotowy pokarm dla rozwijających się pąkówek.

Wszystkie zmiany w świecie roślinnym mają za podstawę jedne i te same przyczyny, to jest pouczenia się węgla i kwasorodu. Rozmaitość form, jaką widzimy, polega jedynie na rozmaitym sposobie połączenia się i rozmaitym stosunku ilości jednego lub drugiego pierwiastka. Czasem ilość pierwiastków i stósunek ich do siebie jest jeden i ten sam, jak n. p. w cukrze i mączce, a jednakże odmienne ciała. Chemia stara się zbadać sposób łączenia się piórwiastków i już teraz umie stucznie wytwarzać ciała, jakie dotąd tylko napotkać było można w naturze. Jest to wielki postęp i wielka korzyść dla utrzymania życia człowieka, ponieważ tańszym ko-sztćm może niejednego nabyć, czegoby w innym czasie nabyć nie mógł.

ROZDZIAŁ V.

Chlfeb i pokarmy roślinne.

Chlób jest wzorem roślinnego pożywienia dla człowieka. W nim jednym znajdują się substan-cyje, któreby z wielu innych roślin dopićro zbić-rać trzeba i jeść je w rozmaitych formach i postaciach. Badanie chlćba uczy nas, jak powinny być pokarmy złożone, aby życie ludzkie utrzymać. Ponieważ chlćb dają rozmaite rośliny, przeto zastanowimy się nad niektóremi.

Chlćb pszenny i żytni. Ziarno zbożowe, starte kamieniami młyńskiemi, przepytlowane, _ daje mąkę i otręby. Ostatnie to są zewnętrzną skorupką ziarna, nie dającą się tak łatwo zer trzćć, a kiedy mimo to się zetrze, nadąje mące ciemną barwę.