0256

240

Badania wszechświata.

działania przypływów przez słońce wywoływanych zwalniała stopniowo obrót swój osiowy, tak, że obecnie dokonywa go prawie w ciągu 25 godzin. Że zaś dalszy, wcześniej prawdopodobnie utworzony, księżyc Marsa otrzymał czas obiegu dłuższy aniżeli czas obrotu planety w epoce oddzielenia się tego księżyca, to rzecz ta nie wymaga osobnego tłomaczenia, uważać to bowiem należy za prawidło ogólne, że gdy masa oddzielona od bryły centralnej otrzymuje oddalenie większe, czas jej obiegu staje się znacznie większy, aniżeli czas obrotu, z którego się obieg ten wytworzył. Widzimy więc, że na zwalnianie obrotu wirowego planety wpływ przeważny wywiera odległość jej od słońca, od tego bowiem zależy wielkość przypływów przez słońce wywoływanych. Wniosek ten, uzasadniony teoretycznie, potwierdza się też tern, że planety bardziej od słońca oddalone, których czas obrotu jest nam znany, jak Jowisz i Saturn, pomimo ogromu swego, wirują daleko prędzej, aniżeli planety znacznie od nich mniejsze, ale bliższe słońca, jak Mars i ziemia. Czas obrotu Jowisza i Saturna, jak wiadomo, wynosi niespełna 10 godzin, odległość Jowisza od słońca przenosi przeszło 5-krotnie, a odległość Saturna przeszło 9-krotnie odległość ziemi od słońca; gdy Mars, oddalony od słońca 1V₂ raza bardziej, aniżeli ziemia, obraca się dokoła osi w ciągu prawie 25 godzin. Widocznie w większych odległościach Jowisza i Saturna powstrzymujący ten wpływ słońca bardzo już słabo wywierał swą działalność.

Co się tyczy Merkurego, planety najbliższej słońca, jest to rzecz prawdopodobna, że takiemu wpływowi słońca uległ już w tej samej mierze, jaka nastąpiła i w obrocie naszego księżyca pod wpływem ziemi; obrót bowiem osiowy Merkurego wskutek stopniowego zwalniania stał się prawie zgodny z czasem jego obiegu, zkąd zwraca wciąż ku słońcu tę samą swą stronę, jak księżyc ku ziemi.

Na podstawie tych przeto postrzeżeń i rozważań twierdzić można, że zarzut przeciw teorji kosmogonicznej Laplace’a, opierający się na obiegu księżyców Marsa, nie stanowi szkopułu istotnego, a planeta ta z układem swych księżyców daje się bez wymuszenia wtrącić do tej kosmogonji.

Jak wiadomo, Merkury, Wenus i Mars ukazują w lunecie podobneż ^miany zmiany swej postaci jak księżyc, z czego wypływa, że jaśnieją nie własnem planet, światłem, ale tak samo jak księżyc i ziemia światło, które wysyłają, bezpo średnio lub pośrednio otrzymują od słońca. Odmiany te Merkurego i We-nery śledzić możemy od sierpa najwęższego, jaki nam przedstawia księżyc tuż po nowiu, prawie aż do pełnej ich tarczy. Na nowiu ukazują się nam obie te planety, gdy znajdują się w tych punktach dróg swoich, w których przypadają pomiędzy słońcem a ziemią, na pełni zaś, gdy dla obserwatorów ziemskich przypadają poza słońcem; w tym ostatnim zatem razie są bądź zakryte przez słońce, co zresztą wydarza się rzadko, bądź też dla silnego blasku rozpraszanego przez atmosferę naszą światła słonecznego nawet przy pomocy najsilniejszych lunet na całkowitej swej pełni widziane być nie mogą, ale-jedynie w stanie zbliżonym do pełni. Co się tyczy Marsa, fazy