002601

nasycać tylko mogą próżną czytelnika ciekawość. Lecz w oddziałach umiejętności, nauk wyzwolonych i kunsztów, mieszczą się wyborne dzieła, którym wynalazki, odkrycia i objaśnienia krytyczne prawdziwą nadały cenę i wartość. Teofila księżna Sapieżyna ofiarą 2,980 książek niezmiernie ważnych i rzadkich ten zbiór pomnożyła. Jw. hrabio i tajny radzco jego imperatorskiej mości Janie Potocki! jaśniejący tak świetną chwałą nauki i w obcych narodach 32), raczyłeś także zhogacić ten księgozbiór szacownemi dziełami. Licząc zakupione księgi po zmarłym Szejdzie, o-fiarowane od Mikoszewskich i wielu innych cząstkowo, tudzież nabyte rozmailcmi czasy, gimnazyum Wołyńskie z gorliwej staranności Tadeusza Czackiego otrzymało 32,468 książek.

Ten, co z niezliczonych dzieł rozumnie czytanych, zachował istotę w swojej pamięci; ten, co ogromem wiadomości zdumiewał uczonych; ten, co z wielką usilnością i nakładem zgromadzał księgi: umiał o ich wartości rozprawiać, zniewalać do rozważnego ich czytania w rozmaitych stosunkach. Co sam wymownie o pożytku tego składu dzieł odwiecznych rozumu i wiadomości ludzkich napisał, to się prawdzi w skutku, to mu chwałę niewygasłą jedna w sercach miłośników nauk: „Dla nauczyciela „wieki, mędrcy i księgi powinny być obecnemi ^,or). Karta „każdego dzieła, którego nauczyciel potrzebuje, oceniona „jest przez surową krytykę. Nie może być w przypadku „narzekania, że ogłoszone wynalazki światu dla niego są „tajemnicą. Rzuci oko na te zbiory przyrodzenia, przemysłu i pamiątek, wszystko zachęca go, wszystko mu „przypomina powinność zwyciężenia trudności, wszystko

^l0,l Mowa miana 16 lipca 1812 r.

„mu obiecuje sławę, której dziwi się z początku, a polem „pragnie świetny udział jej otrzymać ^I0S).“

Numizmatyka, tak ściśle połączona ze znajomością dokładną mitologii, dziejów i języków starożytnych, jest nader ważną pomocą dla nauk wyzwolonych i kunsztów. Numizmata mieszczą na sobie pamiątki zniszczonych miast i tych znakomitych wydarzeń, których albo zupełnie hi-storya nie wspomina, albo też podaje o nich wiadomość mylną i pomieszaną, przez błędne przepisywanie, nim wynalazek druku nastąpił. Dawne i późniejsze medale zbioru Albertrandego, po śmierci Stanisława Augusta za 7,500 Czerw. Zlot. dla tej szkoły nabyte i pomnożone usilno-ścią i staraniem Czackiego, są w liczbie 20,000.

Ze składek obywatelskich kupione w Paryżu machiny fizyczne dosyć rzadkie, kosztowne i dokładne. Szczodrobliwe dary Stanisława ordynata Zamojskiego, tudzież Michała Czackiego i innych, zwiększyły gabinet fizyczny. Ma gimnazyum Wołyńskie narzędzia, które dowcip ludzki wynalazł a ręka biegłych mistrzów złożyła: układ świata Kopernika robiony od Adamsa; machinę elektryczną Ramsdcna; powietrzociąg wynalazku Ottona de Guericke, poprawiony od Boyla, do zgęszczania i wyciągania powietrza; wagę Sanktoryusza i hidrostatyczną machinę At-wooda, okazującą ciężkość i spadanie ciał; narzędzie Pa-schala do rozmiaru ciśnienia rozcieltów; wzór pompy o-gnislej Noleta; gazometr i narzędzia Lawoisier’a do sztucznego robienia wody.

Tymczasowe obserwatoryum założył i op atrzył JsJfar ’ dransem Ramsdena i Kaniweta, zegarem astronomii

los) yy niowie o pożytkach z wychowania publicznego’ wego 20 lipca 1800 r.