0549

586

ZOFIA.

XII. 14,

14. Zofia.

Że była córką Konrada III (XII. 8.), stwierdza Geneal. Mazow. Wargoc.^{1 2}), zapiska w Acta Tomic. -') i dokument z r. 1580³); jako siostrę Stanisława i Janusza III mazowieckich poświadcza ją list Zygmunta I z r. 1522 ⁴) i dokument obu jej braci^{5 6}); wreszcie z innych dokumentów⁰) wynika, że matką jej była trzecia żona Konrada, Anna Radziwiłłówna.

Kilka dokumentów ⁷) mieni ją wyraźnie starszą siostrą Anny, późniejszej żony Stanisława Odrowąża (XII. 15.): w innych dokumentach, wymieniających obie siostry, podawaną jest zawsze przed Anną⁸); okoliczność, że przed Anną wydaną została za mąż, pośrednio również ten szczegół potwierdza. Wobec tego porządek w Geneal. Mazow. Wargoc.⁹) i w zapisce Aktów Tomic.¹⁰), gdzie Zofia podaną została dopiero po Annie, uważać trzeba za niewłaściwy. Ponieważ Anna urodziła się co najpóźniej r. 1500 (XII. 15.), a małżeństwo Konrada z Radziwiłłówną przyszło do skutku z końcem roku 1496 lub w początkach r. 1497 (XII. 8.), przeto datę urodzin Zofii zamknąć należy w granicach lat 1497—1499. Jeszcze dokładniej nie da się data powyższa określić; a mianowicie też nie ma podstawy do twierdzenia¹¹), jakoby różnica wieku między Zofią a jej siostrą Anną wynosiła tylko jeden rok.

W liście z r. 1522 bez daty dziennej¹²) Zygmunt I donosi Annie, wdowie po Konradzie III, o przebiegu rokowań, prowadzonych z palatynem węgierskim Stefanem Batorym, w sprawie wydania zań jej córki Zofii; nadmienia przytem, że posłowie palatyna przybyć mają do Polski dnia 80 marca t. r., celem ostatecznego ułożenia warunków kontraktu ślubnego, sam zaś ślub będzie się mógł odbyć w czasie między Wielkanocą a zielonemi świętami t. r. Obliczenie terminów, jakie król w liście oznaczył, okazało się jednak zawodnem; z innego pisma Zygmunta z r. 1522 (bez daty dziennej)¹³), wystosowanego również do Anny Konradowej, dowiadujemy się, że Batory z powodu niskiego posagu, jaki mu za Zofią ofiarowano, nie przysłał posłów w oznaczonym czasie (30 marca t. r.), natomiast zapowiedział, że celem ukończenia rokowań wyszle ich na dzień 16 czerwca t. r. Zdaje się, że i ten termin spełzł na razie bez skutku, albo tez, że rokowania przeciągnęły się przez czas dłuższy, albowiem dopiero pod datą 14 grudnia 1522 r.^:i) Zygmunt donosi Stanisławowi i Januszowi mazowieckim, że rokowania o małżeństwo ich siostry Zofii z Batorym zostały ukończone, i że obecnie może ona już być do swego przyszłego męża odprowadzoną. Ponieważ nie ma powodu przypuszczać, iżby i teraz jeszcze jakieś trudności w skojarzeniu małżeństwa się nasunęły, a z drugiej strony kilkanaście ostatnich dni roku 1522 odliczyć należy na przygotowania jej do podróży i na samą podróż do Węgier, przeto jako datę zaślubin jej przyjąć należy początek r. 1523 ¹⁵). Już w liście Zygmunta I z r. 1523 bez daty dziennej, prawdopodobnie z października¹⁶j, nazwaną jest Zofia żoną Batorego, a jeszcze sama Zofia i sam Batory w listach do Zygmunta z 3 października 1523 r.¹⁷) poświadczają się nawzajem jako małżonkow ie, i stwierdzają, że małżeństwo ich niedawno za staraniem króla doprowadzonem zostało do skutku (novissime in iungenda miki matrimonio illustri duce Sophia i t. d.). Jako żona, a następnie wdowa po Batorym, poświadczoną jest Zofia w całym szeregu późniejszych dokumentów ^1S).

Wobec powyższych świadectw źródłowych upada samo przez się mniemanie ¹⁹), jakoby żoną Batorego była Zofia Anna Radziwiłłówna, córka Mikołaja, kanclerza wielkiego litewskiego; widoczne tu pomieszanie dwu osób, Anny Radziwiłłównę), żony Konrada III, i jej córki Zofii; nie mniej też mylnem jest twierdzenie²⁰), jakoby Zofia w małżeństwie z Batorym urodziła szesnaścioro dzieci, pożycie jej bowiem z palatynem trwało tylko

1

Narbutt, Pisma histor. 294. — 2) Acta Tomic. VIII. 163. — 3) Rykaczewski, Invent. 354. — 4) Acta To

2

mic. V. 164. — 5) Milewski, Herbarz 425 nr. 547. — 6) Acta Tomic. VI. 38. 39. — 7) Przytoczone u Pawińskiego,

3

Ost. księż. mazow., Aten. 1891 III. 446. IV. 18. — 8) Acta Tomic. VIII. 201; Milewski, Herbarz 425 nr. 547. — 9) Nar

4

butt, Pisma histor. 294. — 1°) Acta Tomic. VIII. 163.— U) Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891 III. 422. — 12) Acta

5

Tomic. VI. 38. — 13) Ibid. VI. 39. — 14) Ibid. VI. 164. — 15) Jak trafnie przyjmują Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten.

6

1891 III. 424. IV. 36 i Bostel, Ost. księż. mazow., Kwart. Hist. VI. 499. — 16) Acta Tomic. VI. 337. — 17) Ibid. VIII. 191. —

7

18) Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891 III. 446. 447; Rykaczewski, Invent. 353. 354; Acta Tomic. VIII. 192. 193.

8

196—198. 202—204. 207. — 19) Zaleski, Stefan Batory, Przegl. powsz. 1886 IV. str. XIV. — 20) Ibid. str. XIV.