IMG66 (7)

PARYS

278

Panny. Podania różnią się co do jej identyczności. Jedna z wersji podaje, że była córką Apollona i Chrysotemis. Umarła młodo i ojciec przemienił ją w konstelację. Inna wersja czyniła z niej córkę Zeusa i Temidy i utożsamiała ją z Dike. Sprawiedliwością, która żyła na ziemi w okresie złotego wieku. Tę tradycję reprezentuje przede wszystkim Wergiliusz. który wi czwartej eklodze widzi w powrocie konstelacji Panny zapowiedź nadejścia wieku sprawiedliwości. Mówiono leż, że Partenos jest córką Astrajosa i Hemery bądźl Ikariosa (a więc identyfikowano ją tutaj z — Erigonc) bądź też samej Demeter lub Tespii, jednej z córek boga-rzeki Asopos. która dała swe imię Tespiom wi Beocji. mb

I.D.S. V 12. 2. Hvg-Aur. II25:Em.9: Am.96 ischol.ad.97:Ver*. Eci. IV: Schol. in IL XXII 29.

PARYS (flapięł- zwany także Aleksandrem, młodszy syn Priama i — Hekabe. Jego narodziny poprzedził znak wróżebny. Matce, gdy go jeszcze nosiła w łonie, niedługo przed wydaniem dziecka na świat przyśniło się. że urodziła żagiew, która podpaliła warownię Troi. Priam zapytał swego syna Ajsakosa (którego miał z innej kobiety, imieniem Arisbe). co znaczy ten sen. Ajsakos orzekł, że dziecko, które się narodzi, stanie się przyczyną zagłady Troi. i radził, by pozbyć się go zaraz po urodzeniu. Zamiast zabić dziecko Hekabe kazała porzucić je w górach Ida. Parysa wychowali pasterze, którzy go znaleźli, zabrali i dali mu imię Aleksander, tzn. Obrońca lub Broniony, a to dlatego, że nie umarł w górach, ale ,.byl pod opieką*', bo został przygarnięty. Wedle innej wersji Parys został porzucony na rozkaz Priama przez jego sługę, Agelaosa. Przez pięć dni niedźwiedzica przychodziła karmić dziecko w górach. Gdy po tych kilku dniach Agelaos znalazł dziecko żywe. zabrał je i wychował. Parys rósł i stał się ślicznym p i odważnym młodzieńcem. Opiekował się stadami, strzegł je przed złodziejami, co zyskało mu przydomek Aleksandra (— powyżej).

Wreszcie jeszcze inna wersja podawała, że Priam wprowadzony w błąd źle zrozumianą przepowiednią kazał zabić zamiast swego syna, syna Killi, Munipposa, sądząc, że to o niego chodziło we śnie Hekaby i że właśnie on ma się stać tą fatalną dla miasta istotą.

Parys jednak powrócił do Troi i dał się poznać. Stało się to w sposób następujący: Jednego dnia słudzy Priama zabrali ze stada, które pasł Parys, jego ulubionego byka. Wiedząc, że zwierzę miało być nagrodą podczas igrzysk pogrzebowych dla uczczenia pamięci syna Priama, którego uważano za zmarłego w dzieciństwie (a którym był właśnie on sam), Parys poszedł za sługami, zdecydowany uczestniczyć w igrzyskach i odzyskać swe ulubione zwierzę. I rzeczywiście, odniósł zwycięstwo we wszystkich konkurencjach, walcząc ze swymi rodzonymi braćmi, nieświadomymi, kim jest. Jeden z nich, Deifobos, rozzłoszczony wyciągnął miecz i chciał go zabić. Parys schronił się u ołtarza Zeusa. Wtedy jasnowidząca Kassandra, jego siostra, poznała go, a Priam szczęśliwy z odzyskania syna, którego uważał za zmarłego, gorąco go przyjął i wyznaczył należne mu miejsce w domu królewskim.

W innej wersji, nie Kassandra w sposób cudowny rozpoznała młodzieńca, ale on sam przyniósł szaty, które dziecko porzucone miało na sobie, i bez trudu dowiódł swej identyczności.

Drugi ważny epizod mitu Parysa, to scena sądu, który

miał stać się zarzewiem wojny trojańskiej. Gdy bogowie przybyli na wesele Tetydy i Peleusa, Eris (Niezgoda) rzuciła między nich złote jabłko, które miało być przyznane „najpiękniejszej" spośród trzech bogiń: Atenie, Herze lub Afrodycie. Powstał spór, bowiem nikt nie chciał podjąć się rozstrzygnięcia. Wobec tego Zeus polecił Hermesowi zaprosić Herę, Atenę i Afrodytę na górę Ida. gdzie Parys rozsądzi spór. Gdy Parys ujrzał zbliżające się boginie, tak się przeraził, że chciał uciekać, ale Hermes uspokoił go tłumacząc, że nie ma się czego obawiać; wyjaśnił mu całą sprawę i polecił Iwziąć na siebie rolę sędziego, bo taka jest wola Zeusa. Wtedy każda z trzech bogiń kolejno przedstawiała mu swe racje. I każda obiecywała mu swą opiekę i szczególne dary, jeśli wyda wyrok na jej korzyść. Hera zobowiązała się zdobyć dla niego władzę nad całą Azją. Atena obiecała mu mądrość i zwycięstwo w walkach. Afrodyta zadowoliła się obietnicą zapewnienia mu miłości Heleny spartańskiej. Parys uznał Afrodytę za najpiękniejszą.

Poeci snuli do woli różne opowieści na ten temat; podejmowali go również rzeźbiarze i malarze. Zwykle przedstawiano Parysa jako pasterza na tle lesistego krajobrazu, opodal źródła. Sceptyczni mitografowie utrzymywali niekiedy, że Parys w całej tej historii został wystrychnięty na dudka przez trzy wieśniaczki, pragnące dowieść swej urody, lub też sugerowali, że po prostu przyśniło mu się to wszystko, gdy samotnie pasał trzody w górach.

Aż do dnia zjawienia się bogiń i do momentu sądu Parys kochał nimfę z góry Ida — Ojnone, ale gdy Afrodyta obiecała mu miłość Heleny, najpiękniejszej z kobiet, porzucił nimfę i udał się do Sparty. Jedna z wersji podaje, że w podróży tej towarzyszył mu, na rozkaz Afrodyty, Eneasz. Helenos i Kassandra przepowiadali smutny koniec tej przygody, ale nikt nie dawał Jim wiary. Gdy Eneasz i Parys przybyli na Peloponez, zostali przyjęci przez braci Heleny, Dioskurów, którzy zaprowadzili ich do — Menelaosa. Król podejmował ich gościnnie i przedstawił Helenie. W jakiś czas potem Menelaos został zawezwany na Kretę, by uczestniczyć w pogrzebie Katreusa, zlecił więc Helenie troskę o gości i rozkazał, by ich zatrzymała w Sparcie tak długo, jak tylko zechcą pozostać. Wkrótce Parys rozkochał w sobie Helenę; obsypywał ją darami. W tym podboju pomagał mu wschodni przepych, jakim się otaczał, i jego uroda rozkwitła jeszcze bardziej z woli Afrodyty, jego opiekunki. Helena zebrawszy skarby, jakie tylko mogła, opuściła swą dziewięcioletnią podówczas córkę, Hermione, spotkała się z Parysem i uciekła z nim nocą.

O perypetiach podróży ze Sparty do Azji Mniejszej, a także o wersjach bardzo różnych tej opowieści -» Helena.

Gdy Parys powrócił do Troi, został bardzo gorąco przyjęty przez Priama i cały dom królewski, pomimo ponurych przepowiedni Kassandry.

Rola przypisywana Parysowi w czasie wojny trojańskiej wcale nie była zachwycająca. Na początku Iliady Grecy i Trojanie doszli do porozumienia, by sprawę załatwić pojedynkiem między Parysem i Menelaoscm. Parys został pokonany, a ocalenie zawdzięczał jedynie opiece Afrodyty, która osłoniła go gęstym obłokiem. Niedługo potem walka rozgorzała na nowo.

Później, gdy Parys był nieobecny na polu bitwy, Hektor odnalazł go przy Helenie i rozkazał mu wrócić do walki. Parys usłuchał, zabił wtedy Menestiosa, zranił Diomedesa, Machaona, Eurypylosa i uczestniczył w natarciu na obwarowany obóz Greków. Zabił Eucheno-ra. a potem Dejokosa.

Iliada ukazuje niekiedy Parysa przywdzianego w ciężką zbroję (pancerz, tarcza, włócznia, miecz). Najczęściej jednak Parys uchodził za łucznika i właśnie jako łucznik odegrał decydującą rolę w pokonaniu Achillesa.

Śmierć Achillesa to ostatni wielki epizod w micie o Parysie, poprzedzający jego własną śmierć. Przepowiedział ją Hektor w chwili zgonu. Gdy Achilles po zabiciu Memnona zmusił Trojan do cofania się pod mury miasta, Parys powstrzymał go strzałą, którą ugodził herosa w jedyne miejsce na całym jego ciele mogące ulec zranieniu, w piętę. Jeśli nawet Parys wypuścił strzałę, to jednak sam Apollon kierował jej lotem. Jedna z wersji podawała, że łucznikiem był w rzeczywistości nie Parys, ale Apollon, który przybrał jego postać. Wreszcie później, gdy rozwinął się epizod miłości Achillesa i Polykseny, sądzono nawet, że heros gotów był zdradzić Greków dla miłości dziewczyny i walczyć po stronie Trojan, i wtedy został wciągnięty w zasadzkę i zabity przez Parysa, w świątyni Apollona Tymbrej-skiego. Parys skrył się podobno za posągiem boga. W ten sposób wyjaśniano przypowiednię konającego Hektora, że jego nieprzyjaciel zostanie zabity równocześnie przez Parysa i przez Apollona.

Parys zginął od strzały -» Filokteta, która utknęła w kostce nogi. Śmiertelnie ranionego uniesiono z pola walki. Zwrócił się wtedy z błagalną prośbą do — Ojno-ne, umiejącej leczyć, o lek przeciw truciźnie, którą była nasączona strzała Filokteta; Ojnone wzbraniała się początkowo ratować tego, który ją niegdyś porzucił, a gdy wreszcie się zlitowała, było już za późno, mb

Apd. Bibl III 12.5 a; SchoL in IL Ul 525; Tzet. in Lyc. 86;Cic. Dii. 1 21, 42; Hyg- Fab. 91; 92; 107; 110; 113; Veig. Aen. VU 319 a; S. niezachow. tragedia Alexander (por. TGF Nauck*. p. 150 a); E. nieza-chow. tragedia Alexander (ibid., p. 373 a); Andr. 284 i schol. ad v. 293; IA 573 a; 1284 a. HeL 676 a; Tr. 924 a. IL III 15 a; 310 a; VI312 a; 503 a; VU I a; 354 a; VIII80 a; XI369 a; 504 a; 581 a; Xn 93; XIU 660 a; 765 a; XV 341 a; XXII359-360; niezachow. tragedia Enniusza; Ov. Her. XVI; Met. XII598 a; Luc. DDeor. 20; Diet. 1 passim; Tzet Posthom. 385 a; Setv. in Veig. Aen. V 370; VI 57; Lact. Plac. in Stał. Ach 1 134. — Achilles; Helena. Por. K. Reinhardt, Dos Parisuneil, Frankfurt 1938.

PASIFAE (naaicpdT|) - żona Minosa (tab. 28), córka Heliosa i Perseis (tab. 14). Jej braćmi byli Perses i Ajetes, król Kolchidy, a siostrą czarodziejka Kirke.

Najgłośniejsza opowieść o Pasifae związana jest z Krętą i mówiła o jej potwornym stosunku z bykiem. Opowiadano w związku z tym, że gdy -» Minos zgłaszał swe roszczenia do tronu Krety, prosił bogów o jakiś znak, który by potwierdził jego słuszne prawa. Składając ofiarę Posejdonowi, modlił się do boga, by kazał bykowi wyłonić się z morza, a on przyrzeka złożyć go z powrotem w ofierze. Gdy Posejdon wysłuchał jego prośby, Minos nie dochował obietnicy. Za karę Posejdon sprawił, że byk zdziczał, a następnie wzniecił w Pasifae nieprzepartą żądzę do zwierzęcia. Mówiono także, że była to kara wymierzona Pasifae przez -* A-frodytę za lekceważenie jej kultu lub też, że podobno bogini mściła się na młodej kobiecie za zniewagę, którą jej wyrządził Helios zdradzając Hefajstosowi jej potajemne miłosne stosunki z Aresem.

Nie wiedząc, w jaki sposób zaspokoić swą namiętność. Pasifae zwróciła się o radę do pomysłowego

21 Słownik mitologii greckiej

Dedala, a on zbudował dla niej drewnianą krowę, tak łudząco podobną do rzeczywistego zwierzęcia, że byk dał się zwieść. Pasifae zajęła miejsce wewnątrz tej sztucznej krowy i tak doszło do potwornego stosunku. Z tego związku narodził się — Minotaur, potwór, pół człowiek, pół byk. Gdy Minos dowiedział się o tym wydarzeniu, rozgniewał się na Dedala i zabroni! mu opuszczać Kretę. Ale, jak mówiono, udało mu się uciec przy pomocy Pasifae (najbardziej znana wersja podania o Dedalu zamkniętym w labiryncie po zwycięstwie Tezeusza — Dedal).

Przypisywano Pasifae niezmierną zazdrość oraz umiejętności czarodziejskie, podobne do tych. jakie posiadała jej siostra Kirke i jej bratanica Medea, córka Ajetesa. Ażeby uniemożliwić — Minosowi posiadanie innych kobiet poza nią, podobno sprawiła, że wszystkie kobiety, które kochał, umierały od ukąszeń wężów, wychodzących z ciała Minosa. Ostatecznie — Prokns uwolniła go od tego przekleństwa.

Istniała w Lakonii wyrocznia Pasifae. Ale opowiadano, że owa Pasifae była w istocie albo Kassandrą trojańską, albo Dafne, albo też córką Atlasa, a zatem byłaby poprzez Zeusa, matką Ammona, boga Kyreny (który był czczony jako Zeus-Ammon). mb

Ant.Lib.41; Apd. BibL I 9. l;ttt 1.2; 15, l;Tzrt.m Lyc. 174;D.S IV 60 n.; 77; AR. III 999; Hyg. Fab. 40; Schol. in E. Hip 47; 887; Verg. Buc.

VI46 n. i Sera. ad v. 57; Ov. An am 1 289 a; Plu. Agis 9; E. niezachow. tragedia Cretenses.

PATROKLOS (natpoKAoę)-występuje w Iliadzie jako przyjaciel Achillesa. Syn Menojliosa. syna Ajgine i Aktora, spokrewniony z Achillesem, który przez swego ojca Peleusa i swego dziadka Ajakosa był prawnukiem tejże Ajgine (tab. 30). Jeśli chodzi o imię jego matki — Menojtios.

Patroklos przez swego ojca był Lokryjczy kiem z Opuntu, ale wcześnie przybył do Tesalii. na dwór Peleusa. Mówiono często, że w napadzie gniewu podczas gry w kości zabił chłopca, swego towarzysza. Klejtony mosa (lub Klejsony mosa). syna Amfidamasa. Patroklos musiał więc pójść na wy gnanie i wtedy Peleus przyjął go na swój dwór i uczy nił towarzyszem swego syna. Achillesa. Obaj wychowywali się razem i obaj zaznajamiali się ze sztuką lekarską. Jedna z wersji podaje jakoby Patroklos znajdował się pośród zalotników — Heleny", ale nie będąc związany z przyrzeczeniem, jakie składali Ty ndareosowi zalotnicy. nie musiał wcale towarzyszyć swemu przyjacielowi pod Troję.

Przyjaźń Patroklosa i — Achillesa była przysłowiowa. Zapewniano nawet, że więzy łączące ich były jeszcze inty mniejsze. Po wylądowaniu w Mysji Patroklos był u boku przyjaciela w czasie walki z Telefosem: wraz z Diomedesem wygrał walkę o zwłoki Tersandro-sa. On sam został raniony strzałą, ale Achilles pielęgnował go i uleczył.

Dokonał on pod Troją wielu bohaterskich czy nów. Imię jego spotyka się nie tylko w Iliadzie. ale i w epopejach cyklicznych. Mówiono na przykład, że to właśnie Patroklos sprzedał na Lemnos syna Priama — Lykaona, który był jeńcem Achillesa. Uczestniczył również w zdobyciu Lymessos i w wy padzie na wyspę Sky ros. W Iliadzie Patroklos występuje wielokrotnie: to on przekazuje Bryzejdę heroldom Agamemnona, jest też obecny u boku Achillesa, gdy przybywa poselstwo wodzów greckich. Później, gdy Grecy są w trudnym położeniu. Achilles wysyła go po wiadomość i do Nesto-