0550

XII. 14.

ZOFIA.

537

siedm lat (do r. 1530), a jeszcze w liście z sierpnia 1526 r.^{1 2 3 4}) stwierdza sama Zofia, że miała podówczas tylko syna jedynaka.

Po raz pierwszy u pisarza z pierwszej połowy XVII w., Święcickiego -), znajdujemy wiadomość, jako Zofia wydaną została za magnata w-ęgierskiego Alojzego Pechriego, z przydomkiem Naderspan (cognomento Naderspanus), przyczem jej brat Stanisław miał ją sam w świetnym orszaku odprowadzić na Węgry. Wiadomość ta zawiera liczne błędy. Ponieważ Stanisław umarł r. 1524 (XII. 16.), a Zofia już od r. 1523 była żoną Batorego, przeto tłomacząc ją dosłownie, należałoby przypuścić, że Pekri był jej pierwszym mężem, a Batory drugim. Takie przypuszczenie jest jednak niemożliwym ze względu na to, że w kilku przytoczonych powyżej pismach, dotyczących rokowań o małżeństwo Zofii z Batorym, określoną jest ona zawsze wyrazem virgo, a co ważniejsza, Pekri przeżył Batorego, nie mogła tedy Zofia za jego życia wychodzić po raz wtóry za mąż, gdyhy mu poprzednio była poślubioną. Również nie mógł Pekri używać przydomku Naderspana, jest to bowiem wyraz pospolity i oznacza w języku węgierskim godność palatyna (nandor-ispan). Ponieważ niewątpliwą jest rzeczą, że Pekri nigdy tej godności nie piastował, jak ją piastował Batory, przeto widoczna, że autor pomię-szał tu ze sobą dwie osoby, t. j. Pekriego i Batorego, uważając mylnie tytuł tego ostatniego za przydomek pierwszego. Niemniej przeto trudno byłoby sobie wytłomaczyć, skąd pisarz polski wziął wiadomość o małżeństwie Zofii z Pekrim, gdybyśmy nie przypuścili, że w istocie małżeństwo takie istniało; i trzebaby przyjąć jakiś szczególny zbieg okoliczności, jak nie mniej jakieś trudne do wytłomaczenia nieporozumienie, gdyby szczegół o związku Zofii z Pekrim miał być nieprawdziwym. Pisarz węgierski z XVIII w., Wagner³) ma również wiadomość o małżeństwie Zofii z Ludwikiem Pekri. I tutaj współczesnego źródła tego przekazu nie udało mi się odszukać; niewątpliwą jednak jest rzeczą, że Wagner nie znał Święcickiego, polega on zatem na jakiemś innem źródle, oczywiście węgierskiem. W ten sposób dwa niezależne od siebie przekazy, polski i węgierski, stwierdzają istnienie tego małżeństwa, i w ten sposób nawzajem się popierają; ponieważ zaś, jak okazałem poprzednio, Batory był jej pierwszym mężem, przeto Pekriego uważać należy za męża jej z kolei drugiego; tak też wyraźnie sprawę tę przedstawia Wagner⁴): Sophia autem alt er o thoro se illigaiit Ludoeico Pekrg⁵). Nieznaczna różnica pomiędzy obu przekazami zachodzi tylko co do imienia drugiego jej małżonka: u Święcickiego nazywa się on Alojzym, u Wagnera Ludwikiem, i niewątpliwie tylko ta ostatnia wersya jest prawdziwsi, jak wynika z innych aktów, dotyczących tej osobistości. Omyłkę Święcickiego wytłomaczyć łatwo, jeśli uwzględnimy, że imię Ludwik w języku węgierskim przybiera formę Lois, co nieznającemu rzeczy autorowi polskiemu mogło dać podstawę do użycia imienia Alojzy.

Zaślubiny z Pekrim przyszły do skutku po 15 sierpnia 1530 r., jeszcze bowiem pod tą dalą w piśmie kanclerza węgierskiego^fi) Zofia nazwaną jest wdową po Batorym, i przedstawione są usiłowania braci zmarłego o wyjednanie zapłaty reszty umówionego posagu u króla Zygmunta I; w innym dokumencie z tegoż roku bez daty dziennej⁶), który jednakowoż musi być późniejszym od przytoczonego co dopiero pisma, kapituła presburska, w imieniu Zofii, nazwanej również jeszcze wdową po Batorym, poświadcza odbiór rzeczonej sumy posagowej. Przypuszczalnie tedy zaślubiny z Pekrim nie przyszły rychlej do skutku jak r. 1531.

Wspomniane co dopiero dokumenty z r. 1530 zawierają ostatni w^Tyraźny ślad istnienia Zofii. Jak długo trwało jej pożycie z Pekrim, niewiadomo; nie znajdujemy też nigdzie przekazanej dokładnej daty jej zgonu. Pod datą 11 marca 1543 r.⁸) młodsza Zofii siostra, Anna (XII. 15.), ustępuje na rzecz swego męża Stanisława Odrowąża prawa do spadku po Annie, zmarłej właśnie córce Zofii z pierwszego małżeństwa⁹). Dowód w tem, że nie żyła już wtedy i sama Zofia, w przeciwnym bowiem wypadku jako matka zmarłej byłaby jej ciotkę, a swoją siostrę, wyprzedziła w dziedziczeniu po córce. Ze Zofia zmarła przed swym drugim mężem, dowodzi

1

Pawiński, Ost. księż. mazow., Ateneum 1891 III. 447. — 2) Topogr. sive Masov. deser. 1634, 11. — 3) Collect.

2

geneal. hist. 1778 dec. 1. 30. — 4) Ibid. I. 30. — ⁷) Kozłowski, Dzieje Mazow. 368. 380 i Narbutt, Pisma histor. 300. idąc

3

za Święcickim, przyjmują mylnie porządek odwrotny; natomiast Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891 IV 34 ma porządek

4

trafny. — 6) Acta Tomic. VIII. 207. — 7) Rykaczewski, Invent. 354. — 8) Pawiński, Ost. księż. mazow., Aten. 1891

5

Batory nazwany jest genitor Anny. Bu da i, Lexicon I. 179. Na wiersz ten zwrócił uprzejmie moją uwagę dr. Wertner.

6

Balzer, Genealogia Piastów.    68

7

IV. 40. — 9) Ze niniejsza Anna pochodziła z pierwszego małżeństwa Zofii, dowodzi współczesny wiersz Jana Langa, gdzie Stefan