Magazyn6
7001

62

AKCJE

Jedna i ta sama spółka akcyjna może wypuścić na rynku kapitałowym akcje i obligacje różnego typu, każdy dający innego rodzaju uprawnienia akcjonarjuszom. Stąd więc w wypadku posiadaczy różnych papierów wartościowych wytwarza się jakby gradacja uprawnień (Amerykanie nazywają to hierarchją uprawnień).

Wymienimy przykładowo kilka rodzajów akcyj, spotykanych na rynku akcyjnym. Wspominaliśmy już, że akcje mogą być podzielone na dwie zasadnicze klasy: i) akcje zwykłe i 2) akcje uprzywilejowane. Uprzywilejowanie może być pozytywne lub negatywne, czyli dające pewne ograniczenia uprawnień. Akcje uprzywilejowane mogą być uprzywilejowane bądź co do dochodu, co do majątku, co do zarządzania spółką, lub wreszcie mogą kombinować te przywileje razem. Akcje uprzywilejowane mogą być bądź uczestniczące, bądź też nieuczestniczące w nadwyżce ponad ustaloną wysokość dywidendy (w An-glji i Stanach Zjednoczonych kategorje te odpowiadają t. zw. preferred participating stock i preferred non-participating stock). U nas do tej pierwszej kategorji możnaby zaliczyć t. zw. akcje użytkowe, przewidziane art. 41 prawa o spół. akc., które posiadaczom wylosowanych lub zaamorty-zowanych akcyj pozostawiają jeszcze prawo do superdywidendy, do części amortyzacji i t. d.

Dalej rozróżniamy akcje kumulujące dywidendę i akcje nie kumulujące dywidendy. W tym wypadku uprzywilejowanie polega na tern, że w razie, gdyby akcjonarjusz nie otrzymał dywidendy za jakiś rok, wówczas skumulowana dywidenda będzie mu wypłacona w najbliższym roku z zysku bieżącego. Innemi słowy, niezapłacona dywidenda nie przepada, a obciąża nadal spółkę względem akcjonarjusza. W Polsce przepisy prawa nie pozwalają na dłuższe kumulowanie, aniżeli przez pięć lat. Gospodarcze uzasadnienie tego zakazu prawnego nie jest zupełnie jasne.

Niektóre akcje noszą charakter papieru mogącego być umorzonym. Mamy tu do czynienia z akcjami, które zgodnie z warunkami statutu spółki mogą być przez zarząd spółki umorzone na zasadzie opcji. Wspomnieliśmy już uprzednio o akcjach zamiennych, które stanowią również typ akcji uprzywilejowanej. Inny jeszcze typ stanowi akcja uprzywilejowana w ten sposób, że statut spółki zapewnia akcjonarjuszowi, iż przed wypłaceniem dywidendy zwykłej zostanie część zysków odpisana na fundusz gwarantuj ą-c y przyszłą wypłatę dywidend w latach „złych".

Znany jest również rodzaj akcyj uprzywilejowanych, t. zw. gwarantowanych, które otrzymują dywidendę przed wszyst-kiemi innemi. Chociaż samo meritum przywileju może być nieoznaczone, jednak cenna jest pewność otrzymania przed innymi tego, co przywilej zapewnia. Ze względu na prawo głosu w spółce, odróżniamy akcje dające prawo do głosu i akcje nie dające prawa. Wreszcie istnieje znany typ akcji wielogłosowej, gdy jej posiadacz na zasadzie jednej akcji ma prawo do oddania kilku głosów. W Polsce prawo ogranicza ilość głosów przyznanych akcji do pięciu. Zwykle prawo wielogłosowości przyznaje się osobom założycieli, które pragną zapewnić sobie prawo gestj i. Akcje wielogłosowe muszą być według polskich przepisów prawnych imienne. Również i m i e n-n e m i muszą być akcje w niektórych spółkach wymienionych przez ustawy. Akcje założycielskie zagranicą zwykle zabierają połowę zysku, która zostaje po zapłaceniu zwykłych dywidend. U nas w kraju ustawa nałożyła silne ograniczenia na wysokość dywidendy uprzywilejowanej: nie może być ona wyższa ponad dwie jednostki powyżej przeciętnej stopy dyskontowej Banku Polskiego.

Ze względu na sposób dzielenia zysków spółki akcyjnej, możemy podzielić akcje na uprzywilejowane, czyli takie, które otrzymują dywidendę przed innemi i na upośledzone, które otrzymują pozostałość (rezy-duum) zysku dopiero po wypłaceniu innych dywidend. Jasnem jest, że w „dobrych" latach akcje rezydualne (deferred shares) otrzymują nawet lepsze dywidendy od akcyj uprzywilejowanych (preferred shares). Wreszcie należy w tym podziale uwzględnić specjalny typ akcyj t. zw. pracowniczych, lub pracy. Akcje te otrzymują pracownicy przedsiębiorstw, jako część zapłaty za pracę. Tym sposobem robotnicy stają się jakby małymi kapitalistami, zainteresowanymi losem przedsiębiorstwa, w którem pracują. Akcje tego ro-