img349 (2)

218    Druidzi

religia germańskich Franków i Celtów została ukazana jako jedna i ta sama. Motywacja polityczna tej pracy była oczywista - miała ona wykazać, że nie ma większych różnic między Francuzami a Bretończykami. W połowie osiemnastego wieku centralistyczna polityka władz francuskich zmierzała w kierunku zniesienia autonomii gwarantowanej Bretanii przez akt Unii. Parlament bretoński odrzucał francuskie ustawodawstwo, a kilku przywódców bretońskich zostało straconych w Nantes za próby przywrócenia niepodległości Bretanii. W tym samym czasie wielu Bretończyków przyłączyło się do walczących o niepodległość kolonistów w Ameryce Północnej. W rewolucji amerykańskiej brało udział około 300 Bretończyków w stopniu oficerów armii amerykańskiej. George Washington mianował generałem Armanda Tuffin de la Rouerie. Ci Bretończycy przywieźli z powrotem do Bretanii hasła rewolucji amerykańskiej, po czym z Nantes i Rennes wyszedł impuls do rewolucji francuskiej. Niestety, Republika Francuska okazała się jeszcze bardziej centralistyczna niż poprzedzająca ją monarchia. W 1790 r. rozwiązano parlament bretoński mimo gwałtownych protestów czołowych bretońskich republikanów, między innymi Markiza Lafayette, potomka królewskiego rodu Comouaille, oraz Armanda Kersaint.

Bretońscy republikanie pod wodzą byłego generała rewolucji amerykańskiej, Armanda Tuffin de la Rouerie, walczyli o niepodległość przeciw francuskim republikanom, angażując po swojej stronie również francuskich i bretońskich rojalistów. W tym samym czasie La Tour d’Auvergne wydał Origines Gauloises (Galijskie początki, 1796), w których dowodził, że megality były dziełem druidów. Jego zasługą było wprowadzenie do francuskiej i angielskiej terminologii archeologicznej bretońskiego słowa dolmen na określenie stojących kamieni.

James Macpherson (1736-1796), który zdobył sławę dzięki swym kontrowersyjnym The Works of Ossian (Pieśni Osjana), nadał druidom romantyczny kształt w opublikowanej w 1773 roku Historii Wielkiej Brytaniit¹. Również de Tressan w History of the Heathen Mythology (Historia mitologii pogańskiej, 1806) dodał rozdział poświęcony druidom, odmalowując raj galijskich druidów w konwencji romantycznej wyznaczonej przez Pieśni Osjana.

Z powyższej dyskusji wynika, że druidzi zostali wyrwani ze swojej kultury i tradycji i przeniesieni do tradycji zupełnie im obcej. Należy zatem zapytać, co w czasie gdy Anglia i Francja tak dowolnie manipulowały historią druidów, działo się w krajach celtyckich?

Najsilniejsza tradycja druidyczna przetrwała do czasów współczesnych w Walii, ale z ograniczeniem roli druidów do bardów. Wspominaliśmy już, że w najwcześniejszych źródłach walijskich druidzi pojawiają się jako wróżbici i poeci. Zachowały się dwunasto wieczne dworskie regulaminy dla bardów i wykonawców poezji, a także zasady organizowania konkursów i przyznawania nagród. W okresie gdy życie było dla Celtów pod względem politycznym łatwiejsze, powstała tradycja zebrań zwanych po walijsku eisteddfod. Do Walii przybywali poeci, bardowie i muzykanci z Irlandii, Szkocji i innych krajów celtyckich, by wziąć udział w zebraniu o zdecydowanie panceltyckim charakterze. Jednakże wraz z narastającymi prześladowaniami ze strony kolejnych angielskich władców, zebrania te stawały się coraz mniej okazałe, aż w końcu zeszły prawie do podziemia. Nie można ich było jednak całkowicie zakazać ani zlikwidować. W 1568 r. rząd królowej Elżbiety przyznał nawet walijskim panom prawo zorganizowania eisteddfod w Caerwys, Clwyd, połączone z nadawaniem bardom licencji, tak by odróżnić ich od wędrownych żebraków. Tacy bardowie spotykali się w gospodach jeszcze do osiemnastego wieku.

Owocem powszechnych wówczas naukowych zainteresowań walijską tradycją była praca Theophilusa Evansa (1693-1767) Gweledigaetheu y Bardd Cwsc (Wizje śpiącego barda, 1704), książka, którą zalicza się do klasyki walijskiej prozy.

W 1764 r. poeta i duchowny Evan Evans (1731-1788) wydał Specimens of the Poetry of the Antient Welsh Bards (Wyimki z poezji bardów starej Walii), razem z tłumaczeniami i esejem po łacinie o średniowiecznych poetach i ich utworach. Evans został uznany za jednego z wybitniejszych uczonych swoich czasów. Był bardziej znany pod walijskim imieniem i nazwiskiem - Ieuan Fardd lub Ieuan Brydydd Hir (nie należy go mylić z czternastowiecznym poetą Ieuan Brydydd Hir Henaf)- Evan Evans twierdził, być może z nadmiernym entuzjazmem, że literatura druidów przechowała się w poezji walijskiej.

Wkrótce potem ukazała się praca Edwarda Jonesa Musical and Poetical Relics of the Welsh Bards and Druids (Muzyczne i poetyckie zabytki walijskich bardów i druidów, 1784), a później jej drugi tom The Bardic Museum of Primitive British Literaturę (Muzeum bardów pierwotnej literatury brytyjskiej, 1802). Znalazły się tam między innymi Pieśń druida oraz Y Derwydd (Druid).

Jones kreował się na „barda księcia Walii”. Naukowy zapał panujący wówczas w kraju doprowadził do powstania w 1751 r. walijskiego towarzystwa w Londynie - Cymmrodorion, zajmującego się wydawaniem starych tekstów walijskich, które istnieje i działa do dziś.

W maju 1789 r. odbyło się wielkie spotkanie (eisteddfod) w Corwen, zorganizowane przez miejscowego entuzjastę Thomasa Jonesa, z poparciem Gwyneddigion, innego walijskiego towarzystwa z Londynu założonego w 1771 roku, bardziej radykalnego niż Cymmrodorion. Stowarzyszenie Gwyneddigion wydawało pierwszą walijską gazetę poświęconą zagadnieniom społecznym

1

Poeta szkocki James Macpherson wydał trzy tomy poezji Fingal (1762), Temora (1763) i Works of Ossian (1765), które miały być tłumaczeniami zaginionych dzieł barda Osjana. Dziś uważa się je za jedne ze słynniejszych fałszerstw w historii literatury. Twórczość Macphersona była popularna również w Polsce, a jako Pieśni Osjana tłumaczyli je m.in. Ignacy Krasicki, Franciszek Dionizy Kniażnin i Seweryn Goszczyński. Zob. ostatnie polskie wydanie Pieśni Osjana, tł. S. Goszczyński, przekład zweryfikował i opracował J. Strzetelski, Ossolineum (Biblioteka Narodowa 202). Wrocław 1980 (przyp. tłum.).