Magazyn6

1701

109

ALPY

dzie po nizinę Węgierską na wschodzie. Od Apeninów oddziela je przełęcz dell’ Altare (459 m), od Karpat zaś rz. Dunaj. Długość łańcucha wynosi rui tej przestrzeni 1300 km, szerokość od 130—240 km, przyczem zwiększa się ona ku wschodowi, osiągając na przecięciu Alp Octztalskich 300 km. Powierzchnia A. obejmuje około 300 000 km². Stoki południowe, opadające w nizinę Lom-bardzką, są strome, północne zaś bardziej łagodne. A. dzielą się na Wschodnie i Zachodnie. A. Zachodnie od Wschodnich oddziela dolina górnego Renu, przełęcz Splu-gen (2 115 m), doliny rz. Liro i Mery, uchodzących do jeziora Como. A. Zachodnie składają się z czterech pasów biegnących równolegle do siebie. Wśród nich wyróżniamy : Wewnętrzny pas Alp centralnych (A. Wysokie), zbudowany ze skał krystalicznych (granit, gneis, łupki krystaliczne), dalej nazewnątrz ocl niego, oddzielony obniżeniem górnego Rodanu, Reussu i Przedniego Renu, wyżłobionem w utworach wapiennych i łupkowych, zewnętrzny pas A. centralnych (Wysokich), zbudowany również ze skał krystalicznych, i wreszcie najbardziej północny pas A. wapiennych. A. Wschodnie składają się z trzech równoleżnikowo biegnących pasów, oddzielonych od siebie dwoma obniżeniami, które dzielą centralną część krystaliczną od zewnętrznych pasów wapiennych. Najwyższe szczyty alpejskie to Mont Blanc (4810 m) i Monte Rosa (4638 m). Cechą krajobrazu alpejskiego są doliny

0    szerokich dnach i stromych zboczach, doliny boczne wiszące nad głównemi, niewy-równany spadek den dolinnych, liczne progi a w górnej części dolin kary lodowcowe, wypełnione po ustąpieniu dawnych lodowców, wodą jeziorną. Prócz form erozyjnych widoczne są na dnie i zboczach dolin oraz na przedpolu A. utwory akumulacji lodowcowej (moreny). A. były cztery razy zlodo-wa zonę.

2. Rzeki, jeziora, klimat. Z Alp spływa ją rzeki we wszystkich kierunkach. Wiele

1    nich bierze początek z lodowców, np. Ren, Rodan, Pad, dopływy Dunaju. W związku z tern występują wysokie wodostany tych rzek w okresie tajania lodowców (w lecie). Rzeki te uchodzą do trzech mórz: Śródziemnego, Czarnego i Północnego. W związku z dawnemi zlodowaceniami znajdują się w obszarze Alp i u ich podnóża liczne j e-z i o r a. Do większych należą Lago Mag-giore 382 km², jezioro Como 153 km', Garda 370 km², Czterech Kantonów 114 km², Genewskie 816 km², Bodeńskie 908 km² o głębokości 199 m. Jeziora położone u podnóża Alp są typu morenowego.

A. z powodu swej wysokości i rozciągłości są jedną z najważniejszych granic klimatycznych w Europie i wraz z Karpatami oddzielają regjon klimatyczny południowoeuropejski od środkowo-europejskiego. Na północnych i zachodnich stokach A. panuje klimat umiarkowany, wilgotny; od połud nia wdziera się w doliny alpejskie klimat śródziemnomorski, od wschodu zaś podlegają klimatowi kontynentalnemu prowincji pannońskiej. We wnętrzu A. panuje klimat wysokogórski o małych wahaniach temperatury i dużem nasłonecznieniu. Wilgotne wiatry, wiejące od oc. Atlantyckiego i m. Śródziemnego przynoszą w części brzeżne Alp obfite opady (100—200 cm rocznie). Wysokość opadu zwiększa się z wysokością nad poziom morza (do 300 cm), ale tylko do wysokości 2 700 m. Powyżej następuje inwersja opadu. W głębi A. szczególnie obfite są opady śnieżne. Granica wiecznego śniegu leży na północy w wysokości ok. 2 400 m, na południu w wysokości ok. 2 300 m. Dzisiejsze lodowce zajmują pow. 3 880 km². Osobliwością klimatyczną, związaną z Alpami, jest suchy i cieprły wiatr kaskadowy, t. zw. fóhn. Wieje on od południa, wywołany zniżką ciśnienia na północy od Alp. Wiejąc z końcem zimy, przyśpiesza zanikanie śniegu.

3. Flora, fauna, zaludnienie. W zależności od stosunków klimatycznych stoi świat roślinny i zwierzęcy Alp. Cieptła śródziemnomorska roślinność (kasztany, oliwki, morwy, cyprysy, wino i in. na południu, oraz winnice i sady na północy) zanika na północy w wysokości około 600 m nad poziom morza a na południu w wysokości 1 000 m. Powyżej są uprawiane w dolinach zboża i jarzyny. Uprawa roli jest ograniczona do szerokich i nasłonecznionych den dolinnych. W dolinach małych i na zacienionych zboczach przeważają pastwiska i gospodarka hodowlana. Obszar uprawnej roli sięga na zboczach północnych do r 300 m, na południowych do 1 400—1 700 m. Wyżej rozciąga się p>as lasów szpilkowych i liściastych, nad nim kosówka a następnie bardzo rozległe hale. Granica lasu leży w odległości około 800 m poniżej granicy