Magazyn6
2401

416

BERNSTEIN EDUARD — BESARABJA

cia gospodarczego, W-wa 1905; Parlamentaryzm a socjalizm, Łódź 1907; Strajk,

jego istota i znaczenie, W-wa 1907),

Literatura: Kautaky K.: Bernstein u?uf das sosiale Problem, 1899. — LUbe P, C.t Bernstein ais Breslauer Abgeordneter.

Berlin 1926.

W. Trąmpczyfiskl.

Besarabja.

i. Położenie geograficzne. 2. Historja i sprawy polityczne.

1.    Położenie geograficzne. Część płyty czarnomorskiej pomiędzy Prutem, Dniestrem i m. Czarnem ze stolicą w Kiszy-niowie. Zajmuje obszar o pow. 44422 km¹ przy zaludnieniu prawie 3 miljonów mieszkańców. Pagórkowata część pin., dawniej pokryta lasami bukowemi, coraz wyraźniej zwraca się w kierunku rolnictwa i ogrodnictwa, które dominują na południu, w dawnej krainie stepowej. Niezwykle urodzajny czarnoziem łącznie z korzystnemi warunkami klimatycznemi potęguje urodzajność (kukurydza, pszenica, tytoń, burak cukrowy i wino). Na południu częściej daje się odczuwać brak dostatecznej ilości opadów atmosferycznych, w ślad za czem na pierwszy plan wysuwa się hodowla (bydło besarabskie). Ludność na niskim poziomie kultury, etnicznie silnie przemieszana.

Orm.

muńską, lecz nadto Rosja w 1877 gwarantowała Rumun j i nienaruszalność terytc-rjum. Nabytek Dobrudży, który Rosja uzyskała dla Rumunj i wzamian za ową część B., nie wyrównał w oczach Rumunów poniesionej straty. Panowanie Rosji nad B. spowodowało zwrot orjentacji Rumunji w stronę Trójprzymierza: w 1883 król Karol I zawiera z Trój przymierzem tajny sojusz z ostrzem antyrosyjskiem (odnowiony 1892 i 1913).

Po wybuchu wojny światowej Państwa Centralne, zabiegając o pomoc Rumunji, ofiarowują jej przyznanie prawa do B., Rumun ja jednak od września 1914 była już związana tajną umową o neutralności z Rosją, której nie chciała się narażać; Rosja obiecywała popierać pretensje Rumunji do etnicznie rumuńskich obszarów Austro-Wę-gier. Uważając zdobycie tych obszarów za ważniejsze i łatwiejsze, Rumunja wolała iść z Rosją, niż przeciw niej. Niemniej opinja publiczna rumuńska nie zapominała o B. — Z wybuchem rewolucji w Rosji pojawiła się możliwość zmiany położenia B. Kraj ten miał być pierwotnie związany z usamodzielniającą się Ukrainą, ale już od kwietnia 1917 zorganizowani Rumuni besarabscy domagali się autonomji dla B. Aspiracje Ukrainy do rozciągnięcia suwerenności nad B. odrzucono, jakkolwiek rząd kijowski był w nich popierany przez Niemcy. Na zjeżdzie chłopskim 1—2. X. 1917 postanowiono utworzyć Radę Krajową B. „Sfatul tSrii“, która zebrała się w Kiszyniowią 21. XI., i, opierając się na odpowiedniej uchwale zjazdu żołnierskiego z 21. X., dn. 2. XII. proklamowała B. jako niepodległą federatywną Republikę Mołdawską. Wojska sowieckie zajmują Kiszy-niów 5. I. 1918 i rozpędzają Radę Krajową, ale 13. t. m. przybywa z pomocą armja rumuńska i usuwa bolszewików za Dniestr. Proklamację niepodległości Rep. Mołdawskiej ponowiono 24. I., przyczem pojawiły się tendencje do unji z Rumunją, tern silniejsze wobec nieustannej groźby inwazji ze strony bolszewików. W wyniku tych ten-dencyj „Sfatul t5rii“ postanawia 9. IV. przyłączenie B. do Rumunji z pewnemi zastrzeżeniami odnośnie do autonomji regjonalnej, a następnie 10. XII., już uchwala bezwarunkową unję. W 1919 odbyły się w B. wybory do parlamentu rumuńskiego, a ten ostatni, 20. XII. t. r., ratyfikował unję. — Boi-

1

   Historja i sprawy polityczne. Do roku 1812 B. należała do Mołdawji i z nią do Turcji; na ziemiach B. toczyły się liczne walki turecko-rosyjskie. Po wojnie 1806—1812 r., w której Rosja zajęła Mołdawję i Wołoszczyznę, Turcja odstąpiła Rosji część Mołdawji po lewym brzegu Prutu i od zbiegu Prutu z Dunajem aż do ujścia Dunaju (ramię Kilia) do morza, (art. IV traktatu Bukareszteńskiego 28. V. 1812). B. jako nowa prowincja rosyjska, liczyła 45 632 km¹. Traktat Adrja-nopolski, 14. IX. 1829, art. III, przyłączył do B. nadto deltę Dunaju, którą Rosji odebrał, wraz z pow. Izmailskim (9 125 km¹) traktat Paryski 1856 r. (art. XX). Powiat ów wrócił do Mołdawji i został przy niej do r. 1878, kiedy to już zjednoczona wtedy Ru-munja musiała w trakt. Berlińskim (art. 45) zwrócić go Rosji, która oparła się znów o Dunaj (ramię Kilji). Fakt ten wywołał w Rumunj i wielkie rozgoryczenie, nietylko dlatego, że uważano tam B. za ziemię ru