Magazyn6
2301

415

BERLIŃSKI KONGRES — BERNSTEIN EDUARD

ryskiego 1856 r. i londyńskiego 1871 r. (swobodny przejazd statków handlowych).

Literatura: Anrtl d')t Ntgocuitions relatteu au traiU de Berlin. 1887. -- BaeeiUe.: l.e rapport sccret tur le Congrłs de Berl-n adressi A la Sublime Porte par Karalheodori pacha. 1919. — Choublier: La que$tiond*Onent. 1899.— DrŁaultt La ęucstion d^rOrient depuis le* origines jusqu’A nos jours. V~hme łdition, sir. 204—240. 1912. — Holland: The European Concert in the Eastern Question. 1885. —MUllers Dis Bedeutungd&ł Berlincr Kongresses filr dit deulsch-russischen Beziehungen. 1927.

J. P.

Bernstein Eduard.

B. urodził się w 1850 w Berlinie, uin. 1932. Należał do wybitnych działaczy socjalistycznych. Swą karjerę życiową zaczął od. roli zwykłego urzędnika banku. Jego przekonania socjalistyczne zwróciły nań uwagę Hóch-berga, posła socjalistycznego, który go zrobił swym sekretarzem. Z nim redagował w Niemczech czasopismo „Zukunft" i z nim też, po wyjściu Bismarckowskich ustaw antysocjalistycznych, musiał uchodzić do Szwaj car j i. W latach 1881—1890 redagował w Ziirichu, a po wydaleniu ze Szwajcar j i, w Londynie, pismo „Sozialdemo-krat“; od r. zaś 1898 wydawał wraz z Kautsky’m tygodnik „Neue Zeit“, który jednak z powodu różnicy zdań z redakcją opuścił w r. 1900. W r. 1901 powraca do Berlina i zakłada własne pismo „Sozialisti-sche Monatshefte“, w którem głosi t. zw. rewizjonizm, pod wpływem którego znalazła się wkrótce większość socjaldemokracji niemieckiej. Rewizjoniści ustosunkowywali się ugodowo do rządu i partyj mieszczańskich, władzę chcieli zdobyć drogą ewolucji. W r. 1902 zostaje wybrany z okręgu wrocławskiego posłem do Reichstagu, w którym zasiada kolejno w latach 1902—06, 1912—18 i 1920—28. W partji należał do grupy centrowej socjaldemokracji, z powodu jednak nieprzejednanego pacyfizmu opuszcza ją wtenczas, gdy socjaliści postanowili głosować za kredytami wojennemi dla rządu i przechodzi do „niezależnych". Po czterech latach, zrażony skrajnemi poglądami tej grupy i przeciwny głoszonej przez nią dyktaturze proletarja-tu, powraca do centrum socjalistycznego i po rewolucji przez krótki czas piastuje z jej ramienia godność sekretarza stanu w ministerstwie skarbu.

Jako teoretyk socjalizmu pod wpływem socjalistów angielskich stał się twórcą t. zw. rewizjonizmu, który uważał, że Marx, jak każdy inny, mógł się mylić i jego teorje wymagają poprawek i uzupełnień. Poddał wyczerpującej krytyce marxowską teorję wartości, stojąc na gruncie wartości subjektywnej Jevonsa i Bóhm-Bawerka. Nie zgadzał się z materjalizmem dziejowym, uważając go za teoretycznie i historycznie nieuzasadniony. Krytykował prawo koncentracji, sądząc, że na podstawie występowania w pewnych działach przemysłu tendencyj koncentracyjnych nie można sformułować ogólnego prawa, skoro w rolnictwie i innych działach przemysłu można obserwować wprost odwrotny rozwój; nie można również utożsamiać koncentracji przedsiębiorstw z koncentracją własności, która nie występuje dość silnie w XIX wieku. Stąd też w swoim programie, żądając uspołecznienia wielkich przedsiębiorstw, tak przemysłowych, jak rolnych, chciał pozostawić prywatną własność tam, gdzie właściciel sam pracował bez najemników. W ogólności kładł główny nacisk w praktyce na sam ruch socjalistyczny jako taki i jego organizację, mniejsze znaczenie przypisując jego podłożu teoretycznemu oraz celom i programom. Uważał, że w państwie konstytucyjnem należy dochodzić do władzy nie przez rewolucję, ale przez wykorzystywanie możliwości, jakie ustrój ten daje, zdobycie większości w parlamencie, udział w rządzie — drogą ewolucji. Był więc antyrewolucjonistą.

Pisał bardzo dużo, ważniejsze jego dzieła: Die Voraussetzumgen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie (1899), Zur Geschichte und Theorie des Sozialismus (1901), Wie ist wissenschaft-licher Sozialismus móglich (1901), Geschichte der Berliner Arbeiterbewegung 1848—1878 (1907), Der Streik, sein We-sen und Wirken (1907), Der Revisionismus (1909), Sozialdemokratische Volkerpolitik

(1917) , Erinnerungen eines Sozialisten

(1918) , Ferdinand Lassalle (1919), Vólker-recht und Vólkerpolitik (1919), Die Wahr-heit iiber die Einkreisung Deutschlands (1920), Die deutsche Rewolution, ihre Ent-stehung, lhr Verlauf und ihr Werk (1921), Sozialismus und Demokratie in der grossen Englischen Revolution (1922) i wiele innych dzieł oraz artykułów, z których cały szereg jest tłumaczony na język polski (np. Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji, Lwów 1901; Rozwój form ży-