Magazyn6H301

465

POLSKA

demokratycznemu. Komuniści polscy założyli w 1856 efemeryczną organizację p. n. „Lud Polski — Gromada rewolucyjna w Londynie" pod przewodnictwem Święto-sławskiego i Abichta, głosili hasło wspólnej własności i państwowego wychowania dzieci. Większa część Towarzystwa wraz z Centralizacją opowiedziała się za kierunkiem repu-blikańsko-demokratycznym, który pod wpływem Ledru-Rollina, Kossutha i Mazziniego, dążył do rewolucji republikańskiej w całej Europie. Republikanom polskim przewodzili Darasz, a następnie Worcel.

\ktywność emigracji polskiej wzrosła w czasie wojny krymskiej, która dla sprawy polskiej otwierała szerokie możliwości. Na czele złożonej z Polaków dywizji, którą nazwano „kozacką", stanął gen Władysław Zamoyski.

Na kongresie paryskim, któremu przewodniczył Aleksander Walewski jako francuski minister spraw zagranicznych — sprawa polska nie była wcale wysuwana.

W obliczu doniosłych wydarzeń, w lipcu 1862 nastąpiło zespolenie sił emigracyjnych we wspólnym Komitecie Zjednoczonej Emigracji Polskiej, na którego czele stanęli generał Wysocki i Seweryn Elżanowski. Komitet opowiedział się za powstaniem, wbr< w zabiegom reprezentantów kierunku „białych". Wybuchowi starali się monarchiści przeciwdziałać wszelkiemi siłami, lecz gdy wybuch nastąpił, aktualny stał się dla nich piękny testament zmarłego 14. VII. 1861 księcia Czartoryskiego: „Kraj sam wziął na siebie ster spraw... Do emigracji należy dzisiaj opowiadać i tłumaczyć czynności kraju, bronić praw narodowych przed opinją i rządami Europy, oraz zawiązywać i rozwijać te z obcemi państwami stosunki, które Polsce dopomóc mogą i do jej wydobycia się z niewoli i do jej niepodległego w przyszłości życia i działania".

O ile Wielkie Księstwo nie było terenem podatnym do konspiracji — o tyle uświadomienie narodowe wzrastało w niem bardzo szybko. Odbiło się to wyraźnie na składzie sejmu pruskiego, na który w 1853 posłowało zaledwie pięciu Polaków, w 1858 — osiemnastu, w ogólnej liczbie trzydziestu posłów z Poznańskiego. Koło polskie, związane rygorem solidarności i rozporządzając tak wielką ilością członków, mogło prowadzić poważniejszą akcję polityczną. Wyraźnego postawienia sprawy polskiej na forum sejmowe domagali się od Koła wszyscy wybitniejsi posłowie. Na wniosek posła Żółtowskiego, postanowiono wystosować do króla adres, który zawierał między innemi następujący dezyderat: „Oby Waszej Królewskiej Mości samemu w interesie zjednoczenia Niemiec, danem było wytknąć drogi, na których Polsce wyrządzona ogólno-dziejowa krzywda zostałaby zmazana i dzięki temu tak głęboko zakłócony porządek europejski odzyskałby trwałe moralne podstawy".

Bezpośredniem następstwem wypadków z lat 1846 i 1848 pod zaborem austrjackim była katastrofalna nędza. Ludność Galicji zmniejszyła się o 398 tysięcy mieszkańców. Cesarz Franciszek Józef I powrócił po krótkiem wahaniu do biurokratycznych metod rządzenia.

Namiestnikiem Galicji po ustąpieniu Wacława Zaleskiego mianowany został Agenor Gołuchowski. Był on tęgim administratorem i przebiegłym politykiem. Ulegając pozornie dyrektywom wiedeńskim i odgrywając z powodzeniem rolę biurokraty, walczył w gruncie rzeczy z biurokracją i centralizmem. Potrafił skutecznie zapobiec podziałowi Galicji na polską i ruską oraz przeprowadzić cały szereg pożytecznych reform administracyjnych.

W czołowych sferach społeczeństwa galicyjskiego panowała apatja polityczna. Wszystkie wysiłki skierowane były do podniesienia ekonomicznego kraju w myśl doktryn „pracy organicznej".

Królestwo Polskie pod panowaniem Mikołaja I i rządami namiestnika Paskiewicza zgniecione było jarzmem brutalnej reakcji. To też gdy na tronie carów zasiadł Aleksander II Polacy łudzić się poczęli nadzieją lepszego bytu. Złudzenia te rozwiał rychło nowy car, oświadczając: „Zamierzam utrzymać porządek ustanowiony przez mojego ojca. Polska powinna być złączona na zawsze z wielką rodziną ludów imperjum rosyjskiego — przeto panowie precz z marzeniami (point de reveriesNiemal równocześnie ze zgonem Mikołaja nastąpiła śmierć Paskiewicza. Po krótkim zastępczym urzędowaniu generała Krasińskiego, rządy na-miestnicze objął Michał ks. Gorczakow.

Względy natury dyplomatycznej nakazywały Aleksandrowi II udzielić pewnych koncesji na rzecz Królestwa Polskiego. Do koncesji tych należały: ogłoszenie amnestji,