Magazyn6
3501

131

KLASYCZNA SZKOŁA EKONOMIKI

cia gospodarczego, o typie praw stwierdzanych przez nauki przyrodnicze. J. B. Say nazwał pierwszy ekonom ję nauką badającą prawa, które rządzą bogactwem.

Na tej drodze doszli klasycy do ujęcia gospodarki społecznej jako swojego rodzaju organizmu (jak powiedziałby A. Smith), lub mechanizmu (jak wyraziłby się J. B. Say), który to organizm, czy mechanizm, działa jakgdyby automatycznie. Zmiana w którymś członie mechanizmu wywołuje mianowicie sama z siebie dalsze określone zmiany.

3. Metoda. Wychodząc z kilku założeń opartych na obserwacji, stosowali klasycy metodę abstrakcyjnego wnioskowania. Bardzo abstrakcyjną metodą posługiwali się zwłaszcza Ricardo i Senior. Nie mogąc, w przeciwieństwie do przyrodników, obserwować przebiegu zjawisk eksperymentalnie, t. j. w sztucznie uproszczonych warunkach, stosowali klasycy metodę myślowej izolacji, t. j. eliminowali myślowo wpływ czynników, które uznali za uboczne. Na tej drodze starali się odkryć wpływ czynników najważniejszych i działających stale. Piękne przykłady takiej metody można znaleźć zwłaszcza u Ricarda. Całe dzieło T h ii n e n a („D er isolierte S t a a t") jest przykładem izolacji myślowej. Metoda powyższa, którą się wyraża często zwrotem caeteris paribus, t. j. przy-jąwszy niezmienność innych warunków (prócz obserwowanego), sprowadzać może niekiedy na manowce w ekonomji politycznej. Zmiana bowiem jednego członu organizmu — czy mechanizmu — gospodarczego wywołuje w zasadzie zmianę wszystkich innych. Stwierdzenie tego faktu (przez szkołę matematyczną) podaje w wątpliwość rezultaty rozumowania opartego na założeniu niezmienności, względnie unieruchomienia wszystkich innych, prócz jednego, członów systemu gospodarczego. Nie należy jednak tego sceptycyzmu posuwać za daleko. Zmiany wpływają niewątpliwie na całość życia gospodarczego. Im dalszy jednak człon systemu od tego, który uległ pierwotnie zmianie, im bardziej pośredni jest wpływ, tern zmiana pochodna jest słabsza. Doświadczony badacz bez trudności zda sobie sprawę z tego w jakim kierunku wyładuje się przedewszystkiem zaobserwowana zmiana. Dlatego cum grano salis można stosować hipotezę caeteris paribus i otrzymywać przy jej pomocy prawidłowe zgrubsza rozwiązanie. Można np. z dużem prawdopodobieństwem przypuszczać, że zmiana ceny żyta w Polsce wpłynie wyraźnie na cenę chleba w Polsce, a wolno jej wpływ na cenę benzyny w Ameryce uznać za ąuantite negligeable.

4.    Podstawy systemu. U podstaw systemu klasyków leżą założenia, dotyczące następujących zagadnień: i) psychologji człowieka gospodarującego, 2) warunków, w których człowiek zdobywa dobra od przyrody, 3) kształtowania się stosunków wymiennych, w szczególności ceny towarów.

Za najistotniejszą cechę psychologji człowieka gospodarującego uznali klasycy stosowanie przez niego zasady gospodarności, którą identyfikowali z dążeniem do osobistej korzyści; zasada ta ujęta została ex-pressis verbis przez Hermanna. Rozpatrując człowieka działającego w myśl tej tylko zasady, stworzyli schemat myślowy, nazywany homo oeconomicus (pojęcie to sformułował J. St. Mili). Klasycy zdawali sobie sprawę z tego, że działanie w myśl osobistej korzyści jest tylko jedną stroną działalności człowieka i schemat ich był świadomą abstrakcją. Piękny przykład zastosowania tej abstrakcji daje sam Adam Smith, który zbudował teorję etyki (Theory of morał sentiments), opierając ją na twierdzeniu, że człowiek rządzi się współczuciem i życzliwością dla bliźnich, a obok tego teorję ekonomji, którą oparł na twierdzeniu, że ludzie dążą do osobistej korzyści.

Warunki zdobywania dóbr od przyrody ujęli klasycy w t. zw. prawo nieproporcjonalnych przychodów, rozkładające się na prawo przychodów mniej niż proporcjonalnych i więcej niż proporcjonalnych (w stosunku do nakładu kosztów). Za główny czynnik zdobywania bogactwa uważali za Adamem Smithem pracę, przeciwstawiając się, z pewną przesadą, fizjokratom, ale słusznie (zwłaszcza począwszy od Say’a) uznawali znaczenie wszelkiego rodzaju pracy dla wzbogacenia się społeczeństwa.

Teorję wartości (względnie ceny) wysunęli klasycy na czoło całego systemu, słusznie rozumując, że wszystkie stosunki wymienne dadzą się pojąć jako warjanty tej teorji (np. procent płacony za prawo używania kapitału pieniężnego, renta za prawo używania ziemi, płaca za pracę, czynsz za mieszkanie i t. p.).

5.    Krytyka założeń klasyków. Najtrwalszą z pośród podstaw teorji klasycznej oka-

9*